فرق رکتوم و مقعد چیست؟ بیماری‌های مقعدی زنان و مردان

مقعد دهانه انتهایی دستگاه گوارش است که وظیفه اصلی آن کنترل خروج مدفوع از بدن در هنگام اجابت مزاج است و نباید آن را با رکتوم اشتباه گرفت. کانال رکتوم هم در بخش پایانی دستگاه گوارش و در بالای مقعد قرار دارد. در واقع مدفوع قبل از خارج شدن از بدن (از طریق مقعد) در رکتوم نگه داشته می‌شود.

مطلب مرتبط: ۱۰ علت باریک و تکه تکه شدن مدفوع

مقعد چیست و ساختار آن چگونه است؟

مقعد مجرایی در انتهای رکتوم است و در داخل شکاف بین گلوتئال قرار دارد که در محاوره به آن خط باسن می‌گویند و توسط پرینه از اندام تناسلی جدا می‌شود.

دو عضله اسفنکتر داخلی و خارجی عملکرد مقعد را کنترل می‌کنند. اسفنکترها عضلات دایره‌ای شکلی هستند که به طور معمول خروجی مقعد را منقبض می‌کنند و در صورت نیاز برای عملکرد طبیعی شل می‌شوند.

اسفنکتر داخلی یک عضله غیر ارادی و اسفنکتر بیرونی یک عضله ارادی است. محل قرارگیری این عضلات در زنان در پشت ناحیه پرینه و در مردان پشت کیسه بیضه قرار دارد. اختلال عملکردی در عضلات اسفنکتر می تواند منجر به بی اختیاری مدفوع و گاز شود.

بافت و عملکرد کانال مقعد

کانال مقعد توسط یک غشای مخاطی پوشانده شده است که لایه نازکی از یک بافت مرطوب است. حاوی سلول‌های غده ای است که مخاط (ترشحات غلیظ و لغزنده) می‌سازند. این مخاط کمک می‌کند مدفوع به راحتی و روان از بدن خارج شود. قسمت بالایی کانال مقعدی دارای چین‌های اپیتلیوم است و ستون مقعدی نامیده می‌شود.

قسمت پایینی کانال مقعدی حاوی سلول‌های سنگفرشی است. سلول سنگفرشی نوعی سلول اپیتلیال نازک و مسطح است و شبیه فلس ماهی است. سلول‌های سنگفرشی در اپیتلیومی که سطح پوست را تشکیل می‌دهند، یافت می‌شوند.

آن‌ها در پوشش اپیتلیوم اندام‌هایی مانند دهان، حلق، مری، مقعد، دهانه رحم و واژن قرار دارند. سلول‌های سنگفرشی پوشش رگ‌های خونی و نواحی توخالی بدن (به نام حفره‌ها) را نیز تشکیل می‌دهند.

خط دندانه دار محل تبدیل ستون‌های مقعدی به سلول‌های سنگفرشی را مشخص می‌کند. بافت مقعد شروع به تغییر از مرطوب به خشک و بیشتر شبیه پوست در بقیه بدن می‌کند.

رکتوم چیست؟

آخرین قسمت روده بزرگ قبل از مقعد، رکتوم نام دارد و کولون سیگموئید (خم روده) را به کانال مقعدی متصل می‌کند. روده بزرگ حدود ۵ فوت طول دارد و رکتوم حدود ۱۲-۱۵ سانتی متر از این طول را تشکیل می دهد. شروع رکتوم از ارتفاع S2-S3 است و به پرینه منتهی می‌شود.

ضایعات غذا تا زمانی که برای دفع از بدن آماده شوند در روده بزرگ سیگموئید باقی می‌مانند. با ورود مواد مدفوع به راست روده، دیواره‌ها برای جا دادن مواد متسع می‌شوند. هنگامی که فشار کافی در حفره متسع رکتوم ایجاد شود، میل به حذف مواد زائد ایجاد می‌شود.

وقتی گیرنده‌های سیستم عصبی در دیواره رکتوم با کشش آن تحریک می‌شوند، تکانه‌هایی را به کانال مقعد، قفسه سینه و ماهیچه‌های دیواره شکم و بصل النخاع مغز می‌فرستند که باعث می‌شود فرد از نیاز به اجابت مزاج آگاه شود.

آناتومی روده بزرگ

روده بزرگ به چهار بخش تقسیم می‌شود:

سکوم: این قسمت که به عنوان محل اتصال ایلئوسکال نیز شناخته می‌شود، روده کوچک و بزرگ را به هم متصل می‌کند. در طول هضم، سکوم آب و هر گونه نمک باقی مانده را جذب می‌کند.

کولون: کولون بخش گسترده‌ای از روده بزرگ است و آب و الکترولیت‌ها را جذب می‌کند.

راست روده (رکتوم): راست روده مدفوع را تا زمان اجابت مزاج نگه می‌دارد.

کانال مقعد: مقعد آخرین بخش روده بزرگ است که خروج مدفوع از طریق آن انجام می‌شود.

وضعیت راست روده منبع قابل اعتمادی بین قسمت سیگموئید کولون و کانال مقعدی دارد. خم های خاجی و آنورکتال دو خم یا خم اولیه در راست روده هستند. همچنین سه خمش جانبی به نام دریچه های هیوستون وجود دارد. این خمیدگی ها به تحمل وزن مدفوع و جلوگیری از نیاز شدید و فوری به مدفوع کمک می‌کند.

آمپول رکتوم که به کانال مقعدی متصل می‌شود، در انتهای رکتوم قرار دارد. هنگامی که آمپول پر می شود، فشار داخل رکتوم باعث گشاد شدن و انبساط دیواره‌های کانال مقعد می‌شود و به مدفوع اجازه ورود به کانال مقعد را می‌دهد.

تفاوت بین رکتوم و مقعد چیست؟

رکتوم محفظه‌ای است که از انتهای روده بزرگ، بلافاصله پس از کولون سیگموئید شروع می‌شود و به مقعد ختم می‌شود. به طور معمول، رکتوم خالی است، زیرا مدفوع در کولون نزولی ذخیره می شود. در نهایت، کولون نزولی پر می شود و مدفوع به سمت راست روده می‌رود و باعث می‌شود که روده‌ها حرکت کنند (اجابت مزاج).

بزرگسالان و کودکان بزرگتر تا زمانی که به حمام برسند می توانند در برابر این نیاز مقاومت کنند. نوزادان و کودکان خردسال فاقد کنترل عضلانی لازم برای به تاخیر انداختن حرکت روده هستند.

مقعد دهانه ای است که در انتهای دستگاه گوارش قرار دارد و مدفوع از طریق آن از بدن خارج می‌شود. مقعداز لایه‌های سطحی بدن، از جمله پوست و بخشی از روده تشکیل می‌شود. مقعد با ادامه پوست خارجی پوشیده شده است. 

بیماری‌های شایع رکتوم و مقعد

رکتوم و مقعد می‌تواند تحت تأثیر اختلالات مختلفی قرار گیرد که برخی از شایع‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

بواسیر یا هموروئید

هموروئید وریدهای بزرگ شده در راست روده و مقعد هستند که بیرون زده‌اند. ممکن است آن‌ها در ابتدا علائمی ایجاد نکنند اما به مرور زمان افراد با علائم زیر مواجه شوند:

• خونریزی مقعد هنگام اجابت مزاج
• بیرون زدگی در هنگام اجابت مزاج
• درد مقعد، تحریک پذیری یا خارش
• توده‌های حساس در مقعد

البته بواسیر داخلی و خارجی می‌توانند علائم گوناگونی ایجاد کنند و با توجه به نوع هموروئید و میزان پیشرفت بیماری، علائم می‌تواند متفاوت باشد.

مرتبط: درمان بواسیر با لیزر | جراحی هموروئید

عفونت‌ها

شرایط مختلف می‌تواند به راست روده آسیب برساند و باعث علائم ناخوشایندی مانند خارش، درد و پروکتیت شود. به عنوان مثال، پس از داشتن رابطه مقعدی، فرد ممکن است به یک بیماری مقاربتی (STI) مبتلا شود. این ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تبخال مقعد
• سوزاک
• کلامیدیا
• سیفلیس

مصرف آنتی بیوتیک گاهی اوقات می‌تواند منجر به عفونت باکتریایی رکتوم شود. علت این است که آنتی بیوتیک‌ها ممکن است باکتری‌های مفیدی را که باکتری‌های خطرناکی مانند Clostridioides difficile را دور نگه می‌دارند، از بین ببرند. سپس میکروب‌های خطرناک می‌توانند تکثیر شوند و رکتوم را آلوده کنند.

عفونت‌های ناشی از قارچ‌ها نیز می‌تواند به رکتوم و بافت‌های رکتوم آسیب برساند. عفونت‌های قارچی شامل موارد زیر است:

• هیستوپلاسموز
• موکورمایکوزیس
• کریپتوکوکوزیس
• کاندیدیازیس

آبسه مقعدی و فیستول

تجمع چرک در بافت اطراف مقعد یا رکتوم به عنوان آبسه مقعدی شناخته می‌شود. یکی معمولاً در نتیجه یک بیماری یا یک انسداد ایجاد می‌شود. پزشک به طور سنتی سوراخ پر از چرک را به عنوان بخشی از درمان برش داده و تخلیه می‌کند.

اگر درمان آبسه مقعد به موقع انجام نشود، ممکن است به فیستول تبدیل شود که درمان آن سخت تر است.

پرولاپس رکتوم

پرولاپس رکتوم اختلالی است که در آن قسمتی یا تمام دیواره رکتوم از اسفنکتر مقعدی عبور می‌کند، مهر و مومی که محتویات رکتوم را در جای خود نگه می‌دارد. ماهیچه‌هایی که راست روده را نگه می‌دارند در این شرایط به طور کلی بدتر می‌شوند. پرولاپس رکتوم را می‌توان به سه نوع طبقه بندی کرد:

• خارجی: تمام دیواره راست روده از مقعد بیرون می‌زند که به ضخامت کامل یا پرولاپس کامل نیز گفته می‌شود.
• مخاط: فقط مخاط یا پوشش مقعد از داخل مقعد بیرون زده است.
• پرولاپس داخلی: زمانی اتفاق می‌افتد که راست روده روی خود جمع می‌شود اما از داخل مقعد بیرون نمی‌زند.

شقاق مقعد

شقاق یا زخم مقعد معمولا در قسمت خارجی یا داخلی مقعد و به دلیل وارد شدن فشار بیش از حد به دلیل یبوست و خشکی مدفوع، ایجاد می‌شود. این عارضه معمولا درد و ناراحتی زیادی برای فرد ایجاد می‌کند. برای اطلاع از روش‌های درمان شقاق به صفحه مربوطه مراجعه کنید.

بی اختیاری مدفوع

از آنجایی که رکتوم مدفوع را نگه می‌دارد، برای مدیریت مدفوع و حفظ آن ضروری است. فرض کنید فردی از آسیب عضلانی، آسیب عصبی، افتادگی یا اسکار رکتوم رنج می‌برد.

در این حالت رکتوم نمی‌تواند به درستی عمل کند و به مدفوع اجازه می‌دهد از طریق مقعد نشت پیدا کند. با توجه به علت و شدت بی اختیاری مدفوع روش‌های مختلفی برای درمان این عارضه وجود دارد.

سرطان رکتوم

سرطان رکتوم اختلالی است که در آن سلول های سرطانی از بافت‌های راست روده منشا می‌گیرند. سرطان رکتوم ممکن است لزوماً علائمی ایجاد نکند. اما در صورتیکه با علائم همراه باشد احتمالا موارد زیر را تجربه می‌کنید:

• درد
• تغییر در عادات روده
• خون قرمز روشن در مدفوع
• نشت اسهال
• یبوست

همان عواملی که ممکن است احتمال سرطان رکتوم را افزایش دهد، احتمال سرطان روده بزرگ را نیز افزایش می‌دهد. عوامل خطر سرطان کولورکتال عبارتند از:

پیر شدن: سرطان کولورکتال در هر سنی قابل تشخیص است. با این حال، اکثر بیماران بالای ۵۰ سال سن دارند. نرخ سرطان کولورکتال در افراد زیر ۵۰ سال افزایش یافته است، اما پزشکان مطمئن نیستند که چرا؟

تجربه شخصی با سرطان کولورکتال یا پولیپ: اگر قبلاً سرطان رکتوم، سرطان روده بزرگ یا پولیپ آدنوماتوز داشته‌اید، احتمال ابتلا به سرطان کولورکتال افزایش می‌یابد.

ناکافی بودن ورزش: عدم تحرک خطر ابتلا به سرطان کولورکتال را افزایش می‌دهد. ورزش منظم ممکن است خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد.

دیابت: دیابت نوع ۲ با مدیریت ضعیف ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان کولورکتال باشد.

چاقی: خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ در افراد چاق بیشتر از افرادی است که وزن مناسبی دارند.

پیشگیری از بیماری‌های رکتوم و مقعد

برخی از مشکلات کولون و رکتوم می‌تواند ناشی از حرکات روده‌ای باشد که خیلی سفت یا شل است. حرکات روده کوچک و سخت می‌تواند پوشش مقعد را بریده و پاره کند. اجابت مزاج شل (یا نیمه مایع) مجرای مقعد را به درستی باز نمی‌کند و می‌تواند به پوست مقعد بچسبد و آن را تحریک کند.

مصرف فیبر: اگر حرکات روده به اندازه و قوام مناسب باشد، بسیاری از شکایات کولون و رکتوم ناپدید می‌شوند. ساده ترین راه برای کمک به اجابت مزاج، خوردن فیبر است. فیبر به عنوان یک نرمال کننده مدفوع عمل می‌کند و از سفت یا خیلی نرم بودن آن جلوگیری می‌کند. فیبر کمک می کند تا حرکات روده راحت تر انجام شود.

علاوه بر این، تنظیم سبک زندگی می‌تواند سلامت رکتوم و مقعد را بهبود بخشد و خطر ابتلا به بیماری‌ها را کاهش دهد. 

پرهیز از رابطه مقعدی: گاهی از مقعد به عنوان عضو جنسی و برای برقراری رابطه مقعدی استفاده می‌شود. نگرش نسبت به رابطه مقعدی متفاوت است و حتی در برخی کشورها غیرقانونی است.

از دیدگاه پزشکی، برقراری رابطه جنسی مقعدی می‌تواند مضرات و عوارض زیادی (به خصوص برای زنان) داشته باشد و در طولانی مدت منجر به بی اختیاری و برخی از بیماری‌های مقعدی شود.

مرتبط: خطرات رابطه مقعدی

همچنین برخی از عفونت‌های مقاربتی از جمله HIV/AIDS و زگیل مقعد می‌توانند از طریق رابطه جنسی مقعدی منتقل شوند.

منبع خارجی: www.relainstitute.com/blog/what-is-a-rectum