درمان اسهال کودکان و بزرگسالان؛ تشخیص علائم، علت و پیشگیری

اسهال یک عارضه گوارشی بسیار شایع در کودکان و بزرگسالان است که بیش از یک میلیارد نفر حداقل یک بار در سال یا بیشتر مبتلا به آن می‌‌شوند. گاهی این بیماری می‌تواند آن‌قدر شدید شود که با ایجاد نیاز فوری به دستشویی و سایر مشکلات، آسایش انسان را بر هم زده و در نیمی از موارد، فرد را مجبور به ترک کار و فعالیت روزمره کند.

همچنین این عارضه علاوه بر اینکه می‌تواند به تنهایی یک بیماری اختصاصی باشد، گاهی نشانه یا علامتی از یک بیماری پر دردسر دیگر است. بسیاری از بیماری‌های گوارشی، خود را با تغییراتی در حالت مدفوع از جمله اسهال نشان می‌دهند. در حالت طبیعی روزانه ۸ الی ۹ لیتر مایع وارد روده‌ کوچک می‌شود که حدود ۱ الی ۲ لیتر آن از مصرف مایعات و مواد غذایی مصرفی و مابقی از ترشحات لوله‌ و سیستم گوارش تشکیل می‌شود.

بیشتر این مایع توسط خود روده‌ کوچک و قسمتی از آن توسط راست‌روده باز جذب شده و به بدن باز می‌گردد. در صورت بروز هر اختلالی در این روند و باز جذب نشدن مایعات موجود در روده، مایع اضافی همراه مدفوع از بدن خارج و فرد دچار اسهال می‌شود.

اسهال چیست؟

در حقیقت مدفوع انسان وقتی به این حالت در می‌آید که از قوام طبیعی خود خارج شده و تغییر رنگ دهد. اسهال دارای درجات متفاوت از نظر قوام (شل تا آبکی) است که به دفعات زیادی (بیشتر از سه بار) در طی روز تخلیه می‌شود.

حجم مدفوع در یک انسان بزرگسال با یک رژیم غذایی معمولی کمتر از ۲۰۰ گرم در روز در نظر گرفته می‌شود، بنابراین حداقل حجم مدفوع در صورت ابتلا، باید از دویست گرم طی ۲۴ ساعت بیشتر باشد. تداوم این حالت می‌تواند به ضعف و سرگیجه، کم‌آبی و بی‌حالی بدن منجر شود و ممکن است با علائم دیگری چون تب، دل‌پیچه، استفراغ نیز بسته به علت آن رویت شود.

علت اسهال حاد و مزمن

علاوه بر برخی بیماری‌ها و شرایط که منجر به بروز اسهال می‌شوند، اصلی ترین دلایل اسهال حاد شامل موارد زیر است:

انگل‌ها، باکتری‌ها و گاستروانتریت ویروسی شامل روتاویروس، سیتومگالوویروس، هپاتیت و غیره، آب و غذای آلوده به خصوص هنگام سفر به کشورهای در حال توسعه به راحتی باکتری‌ها و ویروس‌ها را به بدن شما منتقل می‌کند.

همچنین مصرف برخی داروها مثل آنتی بیوتیک، باعث از بین رفتن باکتری‌های مفید و مضر می‌شوند که این امر تعادل باکتری‌ها را در روده شما را به هم می‌زند و منجر به اسهال می‌شود.

قند لاکتوز هم یکی دیگر از دلایل بروز اسهال است که اغلب در لبنیاتی مثل شیر وجود دارد. افرادی که با مشکل عدم تحمل لاکتوز مواجه اند بعد از مصرف لبنیات دچار اسهال می‌شوند.

فروکتوز هم یکی دیگر از قندهایی است که می‌تواند این مشکل را در برخی افراد ایجاد کند. این قند در عسل و میوه‌ها وجود دارد.

در صورتیکه به اسهال مزمن مبتلا شدید، باید عوامل دیگری نظیر بیماری کرون، سلیاک، کولیت اولسراتیو و سندروم روده تحریک پذیر و غیره را بررسی کنید. سایر علل کمتر شایع عبارتند از ایسکمی روده، عفونت، پرتودرمانی و سرطان روده بزرگ یا پولیپ. به استثتاء انگل‌ها، عفونت‌هایی که منجر به اسهال مزمن می‌شوند، غیر معمول هستند.

همچنین اسهال مزمن با عوارضی همراه است که ابتلا به بیماری‌های نشیمنگاهی مثل بواسیر و شقاق شایع‌ترین آنهاست. برای آشنایی با روش‌های درمان این عارضه ها می‌توانید به صفحه درمان بواسیر و درمان شقاق مراجعه کنید.

انواع اسهال

اسهال را می‌توان به صورت‌های مختلفی دسته‌بندی کرد. علاوه بر نوع و علت آن، با توجه به مدت زمانی که طول می‌کشد نیز نامگذاری می‌شود، زیرا مدت زمان ابتلا به آن از اهمیت فراوانی در تشخیص بیماری برخوردار است. این دسته‌بندی شامل:

اسهال ترشحی

این نوع اسهال زمانی اتفاق می‌افتد که آب بدن بصورت غیر طبیعی وارد روده‌ها شود که نتیجه آن بروز اسهال است. علت این عارضه را می‌توان عفونت‌ها یا داروهای مختلف دانست.

اسهال اسمزی

به دلیل وجود ماده‌ای در روده مثل آدامس‌ها یا آبنبات‌های رژیمی، آب بدن به داخل روده‌ها جذب می‌شود که این امر باعث بروز عوارضی از قبیل اسهال می‌شود.

اسهال اگزوداتیو

این اسهال با دفع چرک و خون همراه است و بیماری هایی مثل کولیت اولسراتیو، بیماری کرون و برخی عفونتها می تواند باعث بروز اسهال اگزوداتیو شود.

علائم اسهال

در برخی مواقع تغییر در شکل مدفوع به صورت اشتباه اسهال در نظر گرفته می‌شود. هر دفع مدفوع مکرری به معنای ابتلا به بیماری نیست. در صورتی‌که مدفوع به دفعات و در حجم‌های کوچک همراه با احساس دفع فوری با حجم کلی کمتر از ۲۰۰ گرم روزانه تخلیه شود، مربوط به بیماری دیگری است که سندرم روده‌ تحریک‌پذیر نام دارد.

بی‌اختیاری مدفوع نیز بیماری دیگری است که بیشتر به علت از دست دادن توان عصبی عضلانی کف لگن یا یک اختلال ساختاری دیگر در مقعد منجر به دفع غیر ارادی مدفوع می‌شود که ظاهراً شبیه این بیماری بوده و اسهال کاذب نام دارد. شیوع این بیماری می‌تواند با اسهال واقعی و مزمن قابل قیاس باشد. برای همین باید در تشخیص این بیماری از نوع واقعی توجه دقیقی به نشانه‌های موجود و مشاهدات بالینی داشت و طبق آن عمل کرد.

البته علائم اسهال در کودکان و بزرگسالان، بسته به شدت و نوع آن متفاوت است و نشانه‌های اسهال عفونی و بغرنج با اسهال بدون عارضه کمی متفاوت است. شایع ترین علائم اسهال شامل موارد زیر است:

• احساس درد و نفخ شکم
• مدفوع آبکی
• کاهش اختیار در دفع مدفوع
• تهوع و استفراغ
• اسپاسم عضلات شکم
• نیاز به دفع مکرر

نحوه تشخیص

گاهی مشاهدات و معاینه ظاهری کافی نبوده و پزشک برای تشخیص نوع این بیماری و عامل ایجاد کننده آن نیاز به درخواست آزمایش کشت مدفوع، سیگموئیدوسکوپی، آندوسکوپی، کولونوسکوپی، CT اسکن یا بیوپسی دارد.

اگر شما اسهال خونی و شدید داشته باشید، یا اگر به منطقه‌ای سفر کرده‌اید که عفونت شایع است، پزشک ممکن است آزمایش مدفوع برای باکتری‌ها و انگل‌ها انجام دهد.

در صورتیکه اسهال شدید دارید، آزمایش خون برای جایگزینی مایعات و الکترولیت‌ها و مواد معدنی مانند منیزیم، پتاسیم و روی که ممکن است تخلیه شوند، مفید خواهد بود.

نمونه مدفوع ممکن است به تعیین نوع اسهال کمک کند. وجود چربی، مقادیر میکروسکوپی خون و گلبول‌های سفید به تشخیص وجود اسهال چرب، التهابی یا آبکی کمک می‌کند.

درمان اسهال حاد

این بیماری در نوع حاد معمولاً نیاز به اقدام درمانی خاصی ندارد و خودبه‌خود رفع خواهد شد. ولی به طور کلی باید بسته به میزان شدت بیماری، مدت ابتلا و شرایط فرد تصمیم‌گیری شود. اسهال‌های حجیمی که فرد را در معرض خطر کم‌آبی بدن قرار می‌دهد، اسهال خونی یا همراه با تب مساوی یا بالاتر از ۵٫۳۸ درجه، پایداری بیش از ۴۸ ساعت، ابتلای فرد مسن یا دارای نقص ایمنی نیاز به مراجعه به پزشک، بررسی و اقدامات دیگر دارد.

نکته مهم و قابل توجه در درمان، این است که آب‌درمانی و مصرف مایعات خوراکی و تزریقی در درمان انواع این بیماری کارآمد و مفید است و فرد را از خطر مرگ نجات می‌دهد. گودی زیر چشم، خشکی دهان و ضعف و سرگیجه از نشانه‌های کم‌آبی بدن هستند.

درمان خانگی

رعایت رژیم غذایی فاقد میوه و سبزی خام، کم حجم، مصرف کته ماست، خرما، سیب و خودداری از مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین و مواد غذایی تند و روغنی در سرعت بهبودی مؤثر است.

همچنین اگر اسهال دارید، این مواد غذایی را به رژیم غذایی خود اضافه کنید:

• سیب زمینی
• برنج (سفید)
• موز
• نان سفید
• مرغ یا بوقلمون بدون پوست
• گوشت گاو بدون چربی

مصرف مقدار زیادی مایعات همراه با شکر و نمک برای جلوگیری از کم آبی ضروری است. نمک و شکر با هم در یک نوشیدنی به روده شما کمک می‌کند مایعات را جذب کند.

از خوردن شیر و فرآورده‌های لبنی باید به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت اجتناب شود، زیرا می‌توانند اسهال را بدتر کنند. انتخاب‌های غذایی اولیه هنگام تغذیه مجدد باید با سوپ و آبگوشت شروع شود.

درمان اسهال مزمن

پزشک در مواجهه با عارضه اسهال مزمن به دلیل هزینه‌بر و تهاجمی بودن روش‌های تشخیصی باید با دقت تمام در شرح‌حال و تظاهرات بالینی بیمار، قدم به قدم پیش رود.

سوالاتی در مورد شدت این بیماری، ریتم و چگونگی، عوامل کاهنده و افزاینده آن و علائم همراه آن در تشخیص نوع اسهال مزمن بسیار کمک‌کننده است. ممکن است آزمایشات تشخیصی تخصصی دیگر شامل کشت مدفوع، آندوسکوپی فوقانی، کولونوسکوپی، بیوپسی، رادیوگرافی روده کوچک و آزمایش عدم تحمل گلوکز مورد نیاز باشد.

پزشک پس از حدس چند عامل احتمالی یا تشخیص قطعی نوع مزمن درمان‌هایی را با توجه به علت تجویز می‌کند. در صورتی که علت به وجود آورنده نوع مزمن قابل درمان باشد، اسهال کاملاً رفع خواهد شد.

اما در اکثر موارد فقط می‌توان این بیماری را کنترل و سرکوب کرد. در حالت های چرب، مکمل‌ ویتامین‌های محلول در چربی برای جلوگیری از کمبود این گروه ویتامین‌ها تجویز می‌شود. البته مایع‌درمانی نباید فراموش شود زیرا تأمین و جبران آب در حال از دست رفتن بدن یکی از اصول درمانی این بیماری است. درمان‌های خانگی در نوع مزمن به دلیل وجود یک علت زمینه‌ای خیلی مؤثر نیست اما می‌تواند در کاهش علائم موقتی به فرد کمک کند.

دارو و قرص اسهال

درمان دارویی ضد اسهال می‌تواند برای کنترل علائم شدید مفید باشد و شامل بیسموت ساب سالیسیلات و عوامل ضد تحرک مانند لوپرامید است. اما در افراد مبتلا به تب بالا یا اسهال خونی باید از مصرف آنها پرهیز کرد، زیرا می‌توانند عفونت‌های شدید روده بزرگ و کودکان را بدتر کنند.

به یاد داشته باشید که اسهال راه بدن شما برای خلاص شدن از شر عفونت گوارشی است، بنابراین این داروها نباید طولانی مدت مصرف شوند زیرا روده شما را کند می کنند و ممکن است بیماری شما را طولانی کنند. داروها و قرص‌هایی که اغلب برای درمان اسهال تجویز می‌شوند به شرح زیر است:

آنتی بیوتیک‌ها

بیشتر حملات ناگهانی اسهال توسط ویروس‌ها ایجاد می‌شود و بنابراین آنتی بیوتیک‌ها که فقط برای درمان عفونت‌های باکتریایی استفاده می‌شوند، هیچ فایده ای ندارند. اگر پزشک شما از طریق آزمایش نمونه مدفوع – تشخیص دهد که اسهال شما به دلیل عفونت باکتریایی یا انگلی است، ممکن است قرص آنتی بیوتیک تجویز کند.

مایعات داخل وریدی

افرادی که قادر به مصرف مایعات کافی نیستند (برای مثال، به دلیل استفراغ) ممکن است نیاز به تزریق مایعات داخل وریدی از طریق سرم داشته باشند.

درمان اسهال کودکان

کودکان خردسال بیشتر از بزرگسالان در معرض خطر کم آبی هستند. شما همچنین نمی‌توانید اسهال کودک را مانند بزرگسالان درمان کنید. داروهای بدون نسخه می‌توانند در کودکان خردسال خطرناک باشند و تمام درمان‌های اسهال در کودکان باید توسط پزشک ارائه شود. مهم است که کودک خود را هیدراته نگه دارید. ارائه دهنده شما کمک می‌کند تا بهترین راه را برای انجام این کار تعیین کنید، اما گزینه ها اغلب شامل موارد زیر است:

• شیر مادر
• نوشیدنی‌های الکترولیتی برای کودکان بزرگتر، این نوشیدنی برای نوزادان توصیه نمی‌شود.
• بهترین گزینه برای هیدراته نگه داشتن کودک ممکن است با بالا رفتن سن کودک تغییر کند. همیشه قبل از دادن مایع جدید یا هر نوع درمانی به فرزندتان با پزشک مشورت کنید.

نکاتی برای پیشگیری از اسهال

برای جلوگیری از گسترش عفونت ویروسی یا باکتریایی که باعث این بیماری می‌شود، همیشه باید استانداردهای بهداشتی در سطح مطلوب حفظ شود. با رعایت چند نکته‌ ساده‌ رفتاری و رعایت بهداشت غذایی می‌توان از عوامل بیماری‌زای محیطی در امان بود و از انتقال آن به دیگران جلوگیری کرد. این اقدامات عبارت است از:

• دست‌ها با آب گرم و صابون پس از رفتن به توالت و قبل از خوردن غذا به دقت و منظم شسته شود
• سرویس بهداشتی و شیرآلات و دستگیره درب با مواد ضد عفونی کننده بعد از هر بار دفع، برای جلوگیری از پخش عفونت شست‌وشو شود
• شخص مبتلا به این بیماری حتماً از کارد و چنگال، لیوان، ظروف و حوله‌ی شخصی استفاده کند
• لباس آلوده به مدفوع و ملحفه به طور جداگانه از دیگر لباس‌ها و با بالاترین درجه حرارت ممکن شسته شود
• از رفتن به محل کار یا مدرسه حداقل تا ۴۸ ساعت پس از آخرین دفع، خودداری شود
• از رفتن به استخرهای شنا به مدت دو هفته پس از آخرین دفع، خودداری شود
• مواد غذایی خام و پخته با هم ذخیره نشوند
• مواد غذایی دریایی، گوشت و مرغ قبل از مصرف به صورت کامل پخته شود
• از خوردن غذای تاریخ مصرف گذشته اجتناب شود
• واکسن روتاویروس در کودکان برای پیشگیری از ویروس روتا که یک عامل بروز این بیماری در کودکان است تجویز شود
• در مسافرت از آب جوشیده یا آب آشامیدنی بطری‌ای استفاده شود
• از مصرف یخ یا بستنی باز در مسافرت خودداری شود
• از مصرف غذاهایی که ممکن است حاوی تخم‌مرغ خام باشد مانند سس مایونز باز دوری شود
• در شست‌وشوی میوه و سبزی دقت شود

منبع: www.everydayhealth.com