بررسی انواع اسهال و روش های تشخیص و درمان آن

اسهال یک بیماری بسیار شایع در جهان است که بیش از یک میلیارد نفر حداقل یک بار در سال یا بیشتر مبتلا به آن می‌‌شوند. گاهی این بیماری می‌تواند آن‌قدر شدید شود که با ایجاد نیاز فوری به دستشویی و سایر مشکلات، آسایش انسان را بر هم زده و در نیمی از موارد فرد را مجبور به ترک کار و فعالیت روزمره کند. همچنین این عارضه علاوه بر اینکه می‌تواند به تنهایی یک بیماری اختصاصی باشد، گاهی نشانه یا علامتی از یک بیماری پر دردسر دیگر است.

بسیاری از بیماری‌های گوارشی، خود را با تغییراتی در حالت مدفوع از جمله اسهال نشان می‌دهند.در حالت طبیعی روزانه ۸ الی ۹ لیتر مایع وارد روده‌ی کوچک می‌شود که حدود یک الی دو لیتر آن از مصرف مایعات و مواد غذایی مصرفی و مابقی از ترشحات لوله‌ و سیستم گوارش تشکیل می‌شود. بیشتر این مایع توسط خود روده‌ی کوچک و قسمتی از آن توسط راست‌روده باز جذب شده و به بدن باز می‌گردد. حال در صورت هر اختلالی در این روند و باز جذب نشدن مایعات موجود در روده، مایع اضافی همراه مدفوع از بدن خارج و فرد دچار این مشکل می‌شود.

در حقیقت مدفوع انسان وقتی به این حالت در می آید که از حالت و قوام طبیعی خود خارج شده و تغییر رنگ دهد. مدفوع در اسهال دارای درجات متفاوت از نظر قوام، شل تا آبکی است که به دفعات زیادی (بیشتر از سه بار) در طی روز تخلیه می‌شود. حجم مدفوع در یک انسان بزرگسال با یک رژیم غذایی معمولی کمتر از ۲۰۰ گرم در روز در نظر گرفته می‌شود، بنابراین حداقل حجم مدفوع در صورت ابتلا، باید از دویست گرم طی ۲۴ ساعت بیشتر باشد. تداوم این حالت می‌تواند به ضعف و سرگیجه، کم‌آبی و بی‌حالی بدن منجر شود و با علایم دیگری چون تب، دل‌پیچه، استفراغ نیز بسته به علت آن رویت شود.

دلایل ابتلا به اسهال

علاوه بر برخی بیماری ها و شرایط که منجر به بروز اسهال می شوند، اصلی ترین دلایل اسهال شامل:

انگل ها، باکتری ها و ویروس هایی شامل روتاویروس، سیتومگالوویروس، هپاتیت و… آب و غذای آلوده به خصوص هنگام سفر به کشورهای در حال توسعه به راحتی باکتری ها و ویروس ها را به بدن شما منتقل می کند.

همچنین مصرف برخی داروها مثل آنتی بیوتیک ها باعث از بین رفتن باکتری های مفید و مضر می شوند که این امر تعادل باکتری ها را در روده شما به هم می زند.

قند لاکتوز هم یکی دیگر از دلایل بروز اسهال است که اغلب در لبنیاتی مثل شیر وجود دارد. افرادی که با مشکل عدم تحمل لاکتوز مواجه اند بعد از مصرف لبنیات دچار اسهال می شوند.

فروکتوز هم یکی دیگر از قند هایی است که می تواند این مشکل را در برخی افراد ایجاد کند. این قند در عسل و میوه ها وجود دارد.

در صورتیکه به اسهال مزمن مبتلا شده اید باید عوامل دیگری نظیر بیماری کرون، سلیاک، کولیت اولسراتیو و سندروم روده تحریک پذیر و… را بررسی کنید.

انواع اسهال

اسهال را می‌توان به صورت‌های مختلفی دسته‌بندی کرد علاوه بر نوع و علت آن، با توجه به مدت زمانی که طول می‌کشد نیز نامگذاری می‌شود، زیرا مدت زمان ابتلا به آن از اهمیت فراوانی در تشخیص بیماری برخوردار است. این دسته‌بندی شامل:

اسهال ترشحی

این نوع اسهال زمانی اتفاق می افتد که آب بدن بصورت غیر طبیعی وارد روده ها شود که نتیجه آن بروز اسهال است. علت این عارضه را می توان عفونت ها یا داروهای مختلف دانست.

اسهال اسمزی

به دلیل وجود ماده ای در روده مثل آدامس ها یا آبنبات های رژیمی، آب بدن به داخل روده ها جذب می شود که این امر باعث بروز عوارضی از قبیل اسهال می شود.

اسهال اگزوداتیو

این اسهال با دفع چرک و خون همراه است و بیماری هایی مثل کولیت اولسراتیو، بیماری کرون و برخی عفونتها می تواند باعث بروز اسهال اگزوداتیو شود.

علائم و نشانه‌های اسهال

در برخی مواقع تغییر در شکل مدفوع به صورت اشتباه اسهال در نظر گرفته می‌شود. هر دفع مدفوع مکرری به معنای ابتلا به

بیماری نیست. در صورتی‌که مدفوع به دفعات و در حجم‌های کوچک همراه با احساس دفع فوری با حجم کلی کمتر از ۲۰۰ گرم روزانه تخلیه شود، مربوط به بیماری دیگری است که سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر نام دارد.

بی‌اختیاری مدفوع نیز بیماری دیگری است که بیشتر به علت از دست دادن توان عصبی عضلانی کف لگن یا یک اختلال ساختاری دیگر در مقعد منجر به دفع غیر ارادی مدفوع می‌شود که ظاهراً شبیه این بیماری بوده و اسهال کاذب نام دارد. شیوع این بیماری می‌تواند با اسهال واقعی و مزمن قابل قیاس باشد. برای همین باید در تشخیص این بیماری از نوع واقعی توجه دقیقی به نشانه‌های موجود و مشاهدات بالینی داشت و طبق آن عمل کرد

البته علائم اسهال بسته به شدت و نوع آن متفاوت است و نشانه های اسهال عفونی و بغرنج با اسهال بدون عارضه کمی متفاوت است. شایع ترین علائم اسهال شامل موارد زیر است:

• احساس درد و نفخ شکم
• مدفوع آبکی
• کاهش اختیار در دفع مدفوع
• تهوع و استفراغ
• اسپاسم عضلات شکم
• نیاز به دفع مکرر

تشخیص و درمان اسهال حاد

این بیماری در نوع حاد معمولاً نیاز به اقدام درمانی خاصی ندارد و خودبه‌خود رفع خواهد شد. ولی به طور کلی باید بسته به میزان شدت بیماری، مدت ابتلا و شرایط فرد تصمیم‌گیری شود. اسهالهای حجیمی که فرد را در معرض خطر کم‌آبی بدن قرار می‌دهد، اسهال خونی یا همراه با تب مساوی یا بالاتر از ۵٫۳۸ درجه، پایداری بیش از ۴۸ ساعت، ابتلای فرد مسن یا دارای نقص ایمنی نیاز به مراجعه به پزشک، بررسی و اقدامات دیگر دارد.

گاهی مشاهدات و معاینه ظاهری کافی نبوده و پزشک برای تشخیص نوع این بیماری و عامل ایجاد کننده آن نیاز به درخواست آزمایش کشت مدفوع، سیگموئیدوسکوپی، آندوسکوپی، کولونوسکوپی، CT اسکن یا بیوپسی دارد.

نکته مهم و قابل توجه در درمان، این است که آب‌درمانی و مصرف مایعات خوراکی و تزریقی در درمان انواع این بیماری کارآمد و مفید است و فرد را از خطر مرگ نجات می‌دهد. گودی زیر چشم، خشکی دهان و ضعف و سرگیجه از نشانه‌های کم‌آبی بدن هستند.

در نوع خفیفاین بیماری، مایعات خوراکی به‌تنهایی اثربخش خواهد بود و فرد می‌تواند با مصرف محلول ORS خانگی که به سادگی از ترکیب دو قاشق مرباخوری شکر، یک قاشق چای‌خوری نمک و نصف قاشق چای‌خوری جوش‌ شیرین و چهار لیوان آب جوشیده سرد به دست می‌آید مانع کم‌آبی بدن خود شود. رعایت رژیم غذایی فاقد میوه و سبزی خام، کم حجم، مصرف کته ماست، خرما، سیب و خودداری از مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین و مواد غذایی تند و روغنی در سرعت بهبودی مؤثر است.

در مراحل شدیدتر بیماری پزشک برای درمان علاوه بر مایع‌درمانی خوراکی و تزریقی از سایر داروهای علامتی مانند لوپرامید و بیسموت ساب سالیسیلات یا انواع آنتی‌بیوتیک‌ها با توجه به نوع اسهال و شرایط بیمار استفاده می‌کند.

تشخیص و درمان اسهال مزمن

پزشک در مواجهه با یک بیماری اسهال مزمن به دلیل هزینه‌بر و تهاجمی بودن روش‌های تشخیصی باید با دقت تمام در شرح‌حال و تظاهرات بالینی بیمار، قدم به قدم پیش رود. پزشک پس از شرح‌حال و بررسی سوابق بیماری و دارویی فرد با تست آزمایشگاهی خون میزان الکترولیت و وضعیت سوء‌تغذیه‌ای بیمار را بررسی می‌کند.

سوالاتی در مورد شدت این بیماری، ریتم و چگونگی، عوامل کاهنده و افزاینده آن و علایم همراه آن در تشخیص نوع اسهال مزمن بسیار کمک‌کننده است. ممکن است آزمایشات تشخیصی تخصصی دیگر شامل کشت مدفوع، آندوسکوپی فوقانی، کولونوسکوپی، بیوپسی، رادیوگرافی روده کوچک و آزمایش عدم تحمل گلوکز مورد نیاز باشد.

پزشک پس از حدس چند عامل احتمالی یا تشخیص قطعی نوع مزمن درمان‌هایی را با توجه به علت تجویز می‌کند. در صورتی که علت به وجود آورنده نوع مزمن قابل درمان باشد، اسهال کاملاً رفع خواهد شد. اما در اکثر موارد فقط می‌توان این بیماری را کنترل و سرکوب کرد. در حالت های چرب، مکمل‌ ویتامین‌های محلول در چربی برای جلوگیری از کمبود این گروه ویتامین‌ها تجویز می‌شود. البته مایع‌درمانی نباید فراموش شود زیرا تأمین و جبران آب در حال از دست رفتن بدن یکی از اصول درمانی این بیماری است. درمان‌های خانگی در نوع مزمن به دلیل وجود یک علت زمینه‌ای خیلی مؤثر نیست اما می‌تواند در کاهش علایم موقتی به فرد کمک کند.

نکاتی برای پیشگیری از ابتلا به اسهال

برای جلوگیری از گسترش عفونت ویروسی یا باکتریایی که باعث این بیماری می‌شود، همیشه باید استانداردهای بهداشتی در سطح مطلوب حفظ شود. با رعایت چند نکته‌ی ساده‌ی رفتاری و رعایت بهداشت غذایی می‌توان از عوامل بیماری‌زای محیطی در امان بود و از انتقال آن به دیگران جلوگیری کرد. این اقدامات عبارت است از:

• دست‌ها با آب گرم و صابون پس از رفتن به توالت و قبل از خوردن غذا به دقت و منظم شسته شود؛
• سرویس بهداشتی و شیرآلات و دستگیره درب با مواد ضد عفونی کننده بعد از هر بار دفع، برای جلوگیری از پخش عفونت شست‌وشو شود؛
• شخص مبتلا به این بیماری حتماً از کارد و چنگال، لیوان، ظروف و حوله‌ی شخصی استفاده کند.
• لباس آلوده به مدفوع و ملحفه به طور جداگانه از دیگر لباس‌ها و با بالاترین درجه حرارت ممکن شسته شود؛
• از رفتن به محل کار یا مدرسه حداقل تا ۴۸ ساعت پس از آخرین دفع، خودداری شود؛
• رفتن به استخرهای شنا به مدت دو هفته پس از آخرین دفع، خودداری شود؛
• مواد غذایی خام و پخته با هم ذخیره نشوند؛
• مواد غذایی دریایی، گوشت و مرغ قبل از مصرف به صورت کامل پخته شود؛
• از خوردن غذای تاریخ مصرف گذشته اجتناب شود؛
• واکسن روتاویروس در کودکان برای پیشگیری از ویروس روتا که یک عامل بروز این بیماری در کودکان است تجویز شود؛
• در مسافرت از آب جوشیده یا آب آشامیدنی بطری‌ای استفاده شود؛
• از مصرف یخ یا بستنی باز در مسافرت خودداری شود؛
• از مصرف غذاهایی که ممکن است حاوی تخم‌مرغ خام باشد مانند سس مایونز باز دوری شود؛
• در شست‌وشوی میوه و سبزی دقت شود.