کولونوسکوپی چیست و چه زمانی لازم است؟ آمادگی و عوارض

کولونوسکوپی نوعی روش تشخیصی است که به پزشک اجازه می‌دهد داخل رکتوم و روده بزرگ را بررسی کند. بسیاری از افراد از انجام کولونوسکوپی ترس و واهمه دارند و با کاربردهای این روش تشخیصی آشنا نیستند. این آزمایش معمولا با بیهوشی انجام می‌شود و بیمار دردی احساس نمی‌کند.

به یاد داشته باشید که اگر پزشک به هر دلیلی کولونوسکوپی را تجویز نموده، از انجام آن سرباز نزنید زیرا با این کار باعث پیشرفت بیماری خواهید شد.

کولونوسکوپی چیست؟

کولونوسکوپی مشابه روش آندوسکوپی بوده و با هدف بررسی قسمتی از روده بزرگ به نام کولون انجام می‌شود. با استفاده از کولونوسکوپی می‌توان بافت‌های ملتهب، زخم روده، رشد غیرطبیعی و حتی سلول‌های سرطانی را تشخیص داد.

این دستگاه شامل یک اسکوپ لوله‌ای بلند و باریک از جنس فیبرهای نوری است. این لوله خاصیت انعطاف پذیری دارد تا بتواند به راحتی از پیچ و خم‌های روده عبور نماید. همچنین این لوله دارای یک دوربین است که می‌تواند تصاویر واضحی از روده بیمار را در یک مانیتور به پزشک نمایش دهد.

علاوه بر مشاهده روده، برداشت پولیپ‌های خوش خیم و نیز نمونه برداری از دیگر کاربردهای این روش تشخیصی است.

پولیپ‌های روده غالباً بی خطر هستند، اما احتمال سرطانی شدن آنها وجود دارد. از همین روی پزشک در صورت نیاز نمونه ای از این بافت دریافت می‌کند تا احتمال سرطانی شدن آنها بررسی نماید.

چه زمانی کولونوسکوپی لازم است؟

کولونوسکوپی معمولاً برای ارزیابی علائم گوارشی، مانند خونریزی، درد شکم یا تغییر در عادات روده‌ای (تعداد دفعات مدفوع، رنگ و قوام مدفوع) استفاده می‌شود.

با توجه به شیوع گسترده بیماری‌های روده از جمله سرطان و ضمن آنکه این بیماری‌ها علائمی را ایجاد نمی‌کنند، لازم است همه افراد بعد از ۵۰ سالگی برای کولونوسکوپی مراجعه کنند. افرادی که دارای سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های روده هستند باید با مشورت پزشک قبل از سن ۵۰ سالگی برای بررسی‌های بیشتر اقدام نمایند.

آمادگی قبل از کولونوسکوپی

لازم است از چند روز قبل برای انجام کولونوسکوپی آمادگی لازم را کسب نمایید که دستورات لازم توسط پزشک به شما داده خواهد شد. معمولا توصیه می‌شود از ۲ روز قبل از کولونوسکوپی فقط غذاهایی مثل برنج سفید، نان، سوپ و مرغ آب پز و غیره استفاده کنید.

• یک روز قبل از آزمایش هم باید روده را به طور کامل تخلیه کنید.
• برای تخلیه روده می‌توانید با مشورت پزشک از مسهل‌های دارویی و طبیعی روغن کرچک و غیره استفاده نمایید. این رویه را باید حداقل از ۲۴ ساعت قبل در پیش گرفت.
• همچنین لازم است از مصرف غذای قرمز نیز خودداری نمایید، چرا که ممکن است پزشک آن را با خون به اشتباه تشخیص دهد.
• اگر از داروهای رقیق کننده خون مانند آسپیرین، داروهای آرتروز، دیابت و ویتامین‌های حاوی آهن استفاده می‌کنید، قبل از انجام کولونوسکوپی پزشک را مطلع نمایید. بیماران قلبی و ریوی بهتر است با پزشک در مورد روش‌های جایگزین مشورت نمایند.

نحوه و مراحل انجام کولونوسکوپی

کولونوسکوپی بدون درد انجام می‌شود، بخصوص اگر پزشک مهارت لازم در این زمینه را داشته باشد. ولی به هر حال همزمان با انجام این روش تشخیصی داروهای بی حس کننده و خواب آور به بیمار تزریق می‌شود.

از بیمار خواسته می شود که روی میز معاینه به پهلوی چپ خود دراز بکشد. در طول کولونوسکوپی، پزشک از یک ابزار لوله‌ای بلند منعطف و با قطر حدود ۱/۲ اینچ استفاده میکند. این لوله که در سر آن یک دوربین قرار دارد، تصویری از پوشش روده بزرگ را منتقل می‌کند تا پزشک بتواند آن را برای هر گونه ناهنجاری بررسی کند.

کولونوسکوپ از طریق رکتوم وارد می‌شود و به انتهای دیگر روده بزرگ می رود. برای انجام کونولوسکوپی لازم است بیمار به سمت چپ بدن دراز بکشد تا پزشک بتواند به راحتی نواحی روده و کولون را مشاهده نماید. این اسکوپ همچنین هوا را به داخل روده بزرگ می دمد که کولون را گسترش دهد و به پزشک کمک کند واضح تر ببیند. این روش تشخیصی در حدود تقریباً ۳۰-۶۰ دقیقه زمان نیاز دارد.

در حین کولونوسکوپی اگر پزشک مورد غیر طبیعی را مشاهده کند، می‌تواند مقادیر کمی از بافت را برای تجزیه و تحلیل بردارد (بیوپسی) و رشد غیرطبیعی یا پولیپ را می‌توان شناسایی و خارج کرد.

این آزمایش برای تشخیص چه بیماری‌هایی است؟

برخی از بیماری‌هایی که با کولونوسکوپی تشخیص داده می‌شوند، عبارتند از :

سرطان روده بزرگ: سرطان کولورکتال در مراحل اولیه خود اغلب هیچ علامتی ندارد. خوشبختانه کولونوسکوپی می‌تواند پولیپ های پیش سرطانی را قبل از تبدیل شدن به سرطان شناسایی و حذف کند.

کولیت زخمی: این بیماری التهابی مزمن روده پوشش داخلی روده بزرگ و راست روده را هدف قرار می‌دهد. کولونوسکوپی به تشخیص کولیت اولسراتیو و هدایت استراتژی‌های درمانی، که ممکن است شامل دارو یا در برخی موارد، جراحی باشد، کمک می‌کند.

سندرم روده تحریک پذیر (IBS): این عارضه روده بزرگ را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به علائمی مانند درد شکم، نفخ، و حرکات نامنظم روده می‌شود. در حالی که علت دقیق IBS ناشناخته است، کولونوسکوپی می‌تواند شرایط دیگر را رد کند و به مدیریت موثر علائم کمک کند.

بواسیر یا هموروئید: سیاهرگ‌های متورم در قسمت تحتانی رکتوم هستند که اغلب با معاینه فیزیکی تشخیص داده می‌شوند، اما در برخی مواقع برای تشخیص نوع داخلی ممکن است نیاز به انجام برخی آزمایشات وجود داشته باشد. آن‌ها می‌توانند داخلی یا خارجی باشند و باعث ناراحتی، خارش یا درد شدید شوند.

یبوست: در حالی که بسیاری از عوامل می‌توانند منجر به یبوست شوند، یبوست مداوم ممکن است نشان دهنده یک عارضه عمیق و جدی‌تر باشد. اگر نتوانستید یبوست را با افزایش مصرف مایعات یا رژیم غذایی غنی از فیبر برطرف کنید، کولونوسکوپی می‌تواند به شناسایی علل زمینه‌ای کمک کند.

خونریزی گوارشی: این خونریزی می‌تواند آشکار باشد، به صورت خون قرمز یا تیره رنگ در مدفوع ظاهر شود، یا مخفی باشد. کولونوسکوپی به عنوان یک ابزار تشخیصی حیاتی عمل می‌کند و به شناسایی محل و علت خونریزی کمک می‌کند.

بیماری کرون: یک بیماری التهابی مزمن روده است که می تواند هر بخشی از دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار دهد و کولونوسکوپی به تشخیص آن کمک می‌کند.

پولیپ روده بزرگ: زائده‌هایی روی پوشش روده بزرگ هستند که می‌توانند در طول زمان سرطانی شوند. در طول کولونوسکوپی، پزشکان می‌توانند این پولیپ‌ها را تشخیص داده و حذف کنند و خطر ابتلا به سرطان کولورکتال را به میزان قابل توجهی کاهش دهند.

دیورتیکولیت: کیسه‌های کوچک در روده بزرگ به نام دیورتیکولا می‌توانند ملتهب یا عفونی شوند و منجر به دیورتیکولیت شوند. کولونوسکوپی می‌تواند به تشخیص دیورتیکولیت کمک کند و در صورت نیاز، درمان سریع با آنتی بیوتیک، تسکین درد و جراحی را ممکن می‌سازد.

تنگی روده بزرگ: باریک شدن روده بزرگ است که می‌تواند حرکت مواد زائد را از طریق روده مسدود کند. علائم ممکن است شامل درد شکم، نفخ، یبوست یا تغییر در عادات روده باشد. کولونوسکوپی در صورت نیاز امکان گشاد شدن ناحیه باریک را فراهم می‌کند.

در بسیاری از موارد کولونوسکوپی، امکان تشخیص و درمان دقیق را بدون نیاز به عمل جراحی بزرگ فراهم می‌کند.

عوارض کولونوسکوپی

از آنجایی که بیماران برای انجام این آزمایش به جای بیهوشی، بی حسی دریافت می‌کنند، غالباً هوشیاری داشته و می‌توانند به زندگی خود بازگردند، اما معمولاً پزشک چندین ساعت استراحت را برطرف شدن اثرات داروی بی حسی یا خواب آور تجویز می‌کند.

در صورتی که بافت‌های پولیپی از روده حذف شوند، ممکن است بیمار درد و یا خونریزی داشته باشد که تا چندین روز پس از انجام آزمایش امری طبیعی است.

همچنین احساس پر بودن روده به سبب تزریق گازی مخصوص به آن برای مشاهده راحت تر آن و انقباض و انبساط روده طبیعی است.

اما در صورت بروز علائم هشدار دهنده‌ای شامل تب، سرگیجه، درد شکم و مدفوع خونی به پزشک مراجعه نمایید.

خونریزی و سوراخ شدن کولون از عوارض نادر اما احتمالی کولونوسکوپی است. در صورت داشتن هر یک از موارد زیر فوراً با پزشک خود تماس بگیرید:

• خونریزی بیش از حد یا طولانی مدت از مقعد
• درد شدید شکم، تب یا لرز

سوالات بیماران درباره کولونوسکوپی