علل بی اختیاری مدفوع
به محض هضم مواد غذایی مصرفی، مواد زائد باقی مانده به سمت راست روده و بخش نهایی روده‌ی بزرگ یعنی رکتوم حرکت می‌کنند، رکتوم لوله باریک روده‌ای است که به مقعد ختم می‌شود. رکتوم مرکز ذخیره‌سازی موقت مدفوع است که با پر شدن آن و تحریک گیرنده‌های عصبی دیواره‌ی رکتوم، فرد احساس دفع و نیاز به اجابت مزاج می‌کند. در صورت عدم پاسخ به این احساس مدفوع آب بیشتری را از دست می‌دهد و سفت و خشک می‌شود.
برای ورود مدفوع به درون کانال مقعد باید از دریچه‌ی درونی که غیر ارادی است عبور کند، سپس برای خروج کامل نیاز به عبور از دریچه‌ی خروجی مقعد دارد که به صورت ارادی کار می‌کند. وقتی این اراده به هر دلیلی دچار اختلال شود، مشکل بی اختیاری مدفوع متحمل می‌شود.
بی اختیاری مدفوع می‌تواند علت‌های بسیاری داشته باشد و از یک یا ترکیبی از چند عامل ناشی شود. بی‌اختیاری روده معمولاً با تغییر در اجابت مزاج (به طور کلی اسهال و یبوست) و شرایطی که توانایی مقعد در نگه داشتن مدفوع را تحت تأثیر قرار می‌دهد، ایجاد می‌گردد. بسیاری از این علت‌ها شامل:
- سن: با افزایش سن عضلات دریچه‌ای مقعد ضعیف شده و این بیماری بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود؛
- زایمان طبیعی سخت: عضلات کف لگن و اعصاب آن در زنان می تواند در هنگام زایمان طبیعی دشوار دچار اختلال شود. زایمان طبیعی به طور گسترده به عنوان شایع‌ترین عامل مستعد‌کننده بی اختیاری مدفوع در زنان است. زایمان واژینال ممکن است باعث اختلال اسفنکتر داخلی یا خارجی در مقعد یا آسیب‌هایی به اعصاب کف لگن شود. آسیب عصبی می‌تواند منجر به یک مکانیسم در بی اختیاری مدفوع گردد؛
- آسیب بافتی حین عمل جراحی مقعد: جراحی مقعد، مانند هموروئیدکتومی یا اسفنکتروتومی با آسیب اسفنکتر داخلی و فوریت و بی‌اختیاری دفع پس از آن در ارتباط است؛
- ناهنجاری‌های مادرزادی: اختلالاتی مانند اسپینا بیفیدا و میلومننگوسل با آسیب طناب نخاعی می‌تواند در بی اختیاری مدفوع نقش داشته باشد؛
- بیماری‌های مزمن: شرایط پزشکی که ممکن است به بی اختیاری مدفوع منجر شود شامل دیابت، اسکلروز، سکته و ضربه‌ی نخاعی و اختلالات سیستم عصبی است؛
- پرولاپس رکتوم: شرایط دیگری چون بیرون زدن بافت راست‌روده از مقعد عملکرد مقعد را دچار اختلال می‌کند؛
- رکتوسل: پیش‌روی راست روده به داخل واژن می‌تواند به بی اختیاری مدفوع منجر شود؛
- محدودیت حرکتی: بیماران محدود به صندلی چرخدار و کسانی که برای دسترسی به سرویس بهداشتی وابسته به دیگران هستند، ممکن است حملات بی‌اختیاری با وجود عملکرد کاملاً طبیعی مقعدی داشته باشند؛
- اسهال: بیماری اسهال اغلب ناشی از یک عفونت روده‌ای یا سندرم روده تحریک پذیر است. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقاله اسهال؛
- بیماری التهابی روده: بیماری کرون یا کولیت و زخم مقعد فرد را در معرض بی‌اختیاری روده قرار می‌دهد. مشاهده شده که دیواره رکتوم می‌تواند در بیماران مبتلا به بیماری کرون سفت شود. در این بیماران، راست روده نمی‌تواند به اندازه‌ی لازم کشش داشته باشد و به همین خاطر احتمال نشت مدفوع وجود دارد؛
- آسیب تشعشع به رکتوم: ممکن است افراد مبتلا به سرطان پس از پرتودرمانی دچار این عارضه شوند؛
- بیماری آلزایمر: بیماران مبتلا به آلزایمر در مراحل انتهایی بیماری خود ممکن است دچار بی اختیاری مدفوع ناشی از زوال عقلی شوند؛
- مصرف غذاهای خاص: مصرف غذاهای خاصی مانند غذاهای ادویه‌دار، چرب، گوشت دودی و فرآورده های لبنی در صورت عدم تحمل لاکتوز، نوشیدنی‌های حاوی کافئین و شیرین‌کننده مصنوعی می‌تواند باعث اسهال و بدتر شدن نشانه‌های بی اختیاری مدفوع شود؛
- یبوست: اگر مدفوع جامد درون مقعد گیر کند، عضلات راست روده کشیده و ضعیف‌تر می‌شود و در هنگام وجود مدفوع آبکی درون کانال ممکن است توان نگهداری آن را نداشته باشد و در نتیجه مدفوع شل و آبکی از مقعد نشت کند. مدفوع متراکم در زمان ابتلا به یبوست شدید و اغلب در افراد مسن وجود می‌آید. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقاله یبوست؛
- سرطان مقعد: تومورهایی که در داخل رکتوم گسترش می‌یابند می‌توانند به بی‌اختیاری روده منجر شود. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقاله سرطان مقعد؛
- بواسیر: بواسیر می تواند در بسته شدن ناقص اسفنکتر مقعد نقش داشته باشد. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقالات مرتبط با بیماری هموروئید یا بواسیر؛
- مصرف طولانی مدت ملین: افرادی که برای مدت طولانی و بیش از حد از مسهل و ملین استفاده می‌کنند در معرض خطر بسیار بالاتری از ابتلا به بی‌اختیاری روده هستند.
علایم بی اختیاری مدفوع
به طور معمول نشت مدفوع در بزرگسالان به جزء در مدت زمان ابتلا به اسهال شدید اتفاق نمی‌افتد. افراد مبتلا به بی‌اختیاری مزمن و مکرر مدفوع ممکن است در طول روز بارها آن را تجربه کنند. علایم ممکن است از ناتوانی محدود در کنترل دفع خود به خود گاز روده تا نشت مدفوع در طول فعالیت‌های روزانه یا فوریت در دفع مدفوع و بی‌اختیاری آن در مسیر رسیدن به سرویس بهداشتی متغیر باشد.
بی اختیاری مدفوع می‌تواند به صورت بی‌اختیاری فوریتی باشد، یعنی فرد قبل از رسیدن به سرویس بهداشتی دچار نشت مدفوع شود و یا بدون هیچ نشانه‌ای خود به خود اتفاق افتد. بی اختیاری می‌تواند بسته به شدت آن به صورت روزانه، هفتگی یا ماهانه رخ دهد. علایم و نشانه‌هایی که ممکن است با بی‌اختیاری روده همراه باشد شامل:
- درد شکم
- نفخ
- یبوست
- اسهال
- خارش مقعد
- بی‌اختیاری ادرار
در صورت نشت مقادیر زیادی از مدفوع، می‌توان با استفاده از یک کرم مرطوب‌کننده مانع تماس مستقیم بین پوست و مدفوع شد و از تحریک پوست جلوگیری کرد. پزشک می‌تواند یک محصول مناسب را معرفی کند و البته باید قبل از استفاده از آن باید از تمیزی و خشکی ناحیه‌ی مقعدی و اطراف آن مطمئن شد. استفاده از محصولات غیر دارویی مانند پودر تالک یا نشاسته‌ی ذرت نیز ممکن است به از بین بردن ناراحتی مقعد کمک کند. پوشیدن لباس زیر پنبه‌ای و لباس‌های گشاد و تعویض روزانه‌ی لباس زیر نیز در جلوگیری از آسیب پوستی بی‌تأثیر نیست. افرادی که از پوشک بزرگسالان استفاده می‌کنند، انواع دارای لایه‌ی جاذب رطوبت تهیه کنند.
تشخیص بی اختیاری مدفوع
پزشکان عواقب روانی و اجتماعی ناشی از بی اختیاری مدفوع را به خوبی درک می‌کنند پس از صحبت درباره‌ی آن با پزشک خود شرمسار نشوید. پزشک ممکن است با ارائه مراقبت‌های اولیه به شما کمک کند یا در صورت نیاز شما را به یک پزشک متخصص گوارش یا روده ارجاع دهد.
پزشک برای تشخیص نیاز به اطلاعات دقیقی از نوع و مدت بی اختیاری مدفوع، تعداد دفعات بی‌اختیاری، میزان تأثیر این اختلال در زندگی بیمار، سابقه آسیب بافتی در اعمال جراحی مقعدی و عوامل مرتبط با آن دارد. البته بیماران ممکن است خروج ترشحات مخاطی، چرک یا خون از مقعد را نیز با بی‌اختیاری روده اشتباه بگیرند به همین جهت پاسخ‌های صحیح به پزشک می‌تواند به تشخیص درست مشکل کمک کند. از طرفی داروهای مصرفی و عادات غذایی بیمار نیز باید بررسی شود. همچنین اطلاعات دقیقی از سابقه‌ی زایمان و نوع آن در زنان را باید به دست آورد. زایمان با فورسپس و برش اپی عمقی با افزایش خطر اختلال اسفنکتر مقعدی و آسیب اعصاب کف لگن همراه است.
پزشک در مورد علایم و نشانه‌های فعلی شما سؤالاتی پرسیده و مقعد شما را معاینه‌ی ظاهری می‌کند. با معاینه‌ی انگشتی و تقاضای انقباض مقعد همزمان با معاینه میزان قدرت عضلانی مقعد بیمار را می‌سنجد. بسته به علایم و شکایت‌های بیمار، ممکن است یک یا چند تست تخصصی‌تر برای شناسایی علت بی‌اختیاری انجام دهد. این تست‌ها شامل:
- آزمایش مدفوع: در صورت ابتلا به اسهال می‌تواند به تشخیص علت بیماری و نوع عفونت روده‌ای کمک کند؛
- آنوسکوپی: با کمک یک وسیله‌ی لوله‌ای شکل کوچک داخل مقعد را مشاهده می‌کند؛
- مانومتری مقعد: اندازه‌گیری فشار موجود در مقعد و رکتوم با یک لوله قابل انعطاف و کوتاه است. این تست می‌تواند قدرت عضلات دریچه‌ای مقعد و همچنین احساس رکتوم را اندازه‌گیری کند؛
- سونوگرافی مقعد: سونوگرافی آنورکتال با قرار دادن نوک پروب کوچک سونوگرافی درون راست‌روده انجام می‌شود و تصاویری تولید می‌کند که می‌تواند به شناسایی مشکلات موجود در دیواره مقعد و رکتوم کمک کند؛
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): اسکن MRI مشابه سونوگرافی می‌تواند تصاویری از عضلات مقعد و راست‌روده و بافت‌های اطراف آن را نشان دهد؛
- دفکوگرافی: با استفاده از وارد کردن باریم مایع با کمک یک لوله‌ی کوچک درون مقعد و سپس عکسبرداری با اشعه‌ی ایکس هنگام دفع آن برای بررسی عملکرد مقعد و راست روده در حین اجابت مزاج انجام می‌شود؛
- الکترومیوگرافی مقعد (EMG) : برای بررسی عملکرد اعصاب عضلات مقعد است که با کمک قرار دادن الکترودهای در عضلات اطراف مقعد آسیب عصبی را شناسایی می‌کند؛
- دفکوگرافی MRI: روش اصلاح شده‌ای است که تصاویری از عضلات کف لگن و رکتوم حین اجابت مزاج با کمک رزونانس مغناطیسی (MRI) که کم‌خطرتر از اشعه‌ی ایکس است، تهیه می‌کند؛
- سیگموئیدوسکوپی: یک لوله طویل و باریک متصل به یک دوربین فیلمبرداری کوچک است که راست‌روده و رکتوم را بررسی می‌کند. این تست التهاب، تومورها و اختلال بافتی منجر شونده به بی اختیاری مدفوع را شناسایی می‌کند.
