بی اختیاری مدفوع یا ناتوانی در کنترل اجابت مزاج باعث نشت غیر منتظره مدفوع از رکتوم می‌شود. این اختلال بی‌اختیاری مقعد یا روده نیز نامیده می‌شود. بی‌اختیاری مدفوع سندرمی است که به از دست دادن ناخواسته مدفوع جامد یا مایع منجر می‌شود.
بی اختیاری مدفوع چیست؟
تعاریف بسیاری از بی اختیاری مدفوع وجود دارد و بی‌اختیاری روده می‌تواند از نشت گاه به گاهی مقدار کمی مدفوع در حین عبور گاز روده تا از دست دادن کامل کنترل روده متغیر باشد. توانایی نگهداری مدفوع نیاز به عملکرد طبیعی و صحیح سیستم عصبی مقعد دارد.
دو گروه از عضلات یعنی عضلات دریچه بیرونی (اسفنکتر مقعد خارجی) و عضلات دریچه‌ای درونی (اسفنکتر مقعد داخلی) در دیواره مقعد و رکتوم مسئول دفع و نگه داشتن مدفوع درون آن هستند. در حالت عادی فرد توانایی درک وجود مدفوع و پری رکتوم را دارد و بدین طریق می‌تواند زمان نیاز به اجابت مزاج را حس کند.
البته فرد باید از نظر روانی نیز به این حس عادت کرده و به آن توجه کند. به طور کلی، بی‌اختیاری روده تهدید کننده زندگی نیست ولیکن کیفیت زندگی فرد را تحت آسیب قرار می‌دهد. بی اختیاری مدفوع یکی از شرایط روانی و اجتماعی ناتوان‌کننده در یک فرد سالم است که می‌تواند به انزوای اجتماعی، از دست دادن عزت نفس و اعتماد به نفس و حتی افسردگی منجر شود.
افراد مبتلا به این مشکل به دلیل ترس از آبرو ریزی از فعالیت‌های اجتماعی خود کناره می‌گیرند. متأسفانه بی اختیاری مدفوع بیماری رایجی است که در افراد مسن و زنان شایع‌تر و دو برابر مردان است. با این حال، بسیاری از مردم دوست ندارند که در مورد بی اختیاری مدفوع خود صحبت کنند و می‌پندارند که این مشکل نادر است و هر کسی به آن مبتلا نخواهد شد.
عملکرد روده با عوامل متعدد از جمله فشار دریچه‌ی مقعدی، احساس پری رکتوم، زمان جریان مدفوع در روده و حجم و قوام مدفوع کنترل می‌شود. علاوه بر این، عملکرد شناختی کافی و توانایی تشخیص زمان مناسب نیاز به سرویس بهداشتی در آن مؤثر است.
اگر هر یک از این عوامل به خطر بیافتد، بی‌اختیاری می‌تواند رخ دهد.با این حال نشت مدفوع می‌تواند ناشی از اختلالات و عوامل بیماری‌زای دیگری مانند بواسیر، فیستول، پرولاپس رکتوم، بیماری التهابی روده و عفونت انگلی باشد. تشخیص نوع بی اختیاری مدفوع در درمان آن می‌تواند بسیار کمک‌کننده و مؤثر باشد.
علل بی اختیاری مدفوع
به محض هضم مواد غذایی مصرفی، مواد زائد باقی مانده به سمت راست روده و بخش نهایی روده‌ی بزرگ یعنی رکتوم حرکت می‌کنند، رکتوم لوله باریک روده‌ای است که به مقعد ختم می‌شود. رکتوم مرکز ذخیره‌سازی موقت مدفوع است که با پر شدن آن و تحریک گیرنده‌های عصبی دیواره رکتوم، فرد احساس دفع و نیاز به اجابت مزاج می‌کند. در صورت عدم پاسخ به این احساس مدفوع آب بیشتری را از دست می‌دهد و سفت و خشک می‌شود.
برای ورود مدفوع به درون کانال مقعد باید از دریچه درونی که غیر ارادی است عبور کند، سپس برای خروج کامل نیاز به عبور از دریچه خروجی مقعد دارد که به صورت ارادی کار می‌کند. وقتی این اراده به هر دلیلی دچار اختلال شود، مشکل بی اختیاری مدفوع متحمل می‌شود.
بی اختیاری مدفوع می‌تواند علت‌های بسیاری داشته باشد و از یک یا ترکیبی از چند عامل ناشی شود. بی‌اختیاری روده معمولاً با تغییر در اجابت مزاج (به طور کلی اسهال و یبوست) و شرایطی که توانایی مقعد در نگه داشتن مدفوع را تحت تأثیر قرار می‌دهد، ایجاد می‌گردد. بسیاری از این علت‌ها شامل:
- سن: با افزایش سن عضلات دریچه‌ای مقعد ضعیف شده و این بیماری بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود؛
- زایمان طبیعی سخت: عضلات کف لگن و اعصاب آن در زنان می تواند در هنگام زایمان طبیعی دشوار دچار اختلال شود. زایمان طبیعی به طور گسترده به عنوان شایع‌ترین عامل مستعد‌کننده بی اختیاری مدفوع در زنان است. زایمان واژینال ممکن است باعث اختلال اسفنکتر داخلی یا خارجی در مقعد یا آسیب‌هایی به اعصاب کف لگن شود. آسیب عصبی می‌تواند منجر به یک مکانیسم در بی اختیاری مدفوع گردد.
- آسیب بافتی حین عمل جراحی مقعد: جراحی مقعد، مانند هموروئیدکتومی یا اسفنکتروتومی با آسیب اسفنکتر داخلی و فوریت و بی‌اختیاری دفع پس از آن در ارتباط است.
- ناهنجاری‌های مادرزادی: اختلالاتی مانند اسپینا بیفیدا و میلومننگوسل با آسیب طناب نخاعی می‌تواند در بی اختیاری مدفوع نقش داشته باشد.
- بیماری‌های مزمن: شرایط پزشکی که ممکن است به بی اختیاری مدفوع منجر شود شامل دیابت، اسکلروز، سکته و ضربه‌ی نخاعی و اختلالات سیستم عصبی است.
- پرولاپس رکتوم: شرایط دیگری چون بیرون زدن بافت راست‌روده از مقعد عملکرد مقعد را دچار اختلال می‌کند؛
- رکتوسل: پیش‌روی راست روده به داخل واژن می‌تواند به بی اختیاری مدفوع منجر شود؛
- محدودیت حرکتی: بیماران محدود به صندلی چرخدار و کسانی که برای دسترسی به سرویس بهداشتی وابسته به دیگران هستند، ممکن است حملات بی‌اختیاری با وجود عملکرد کاملاً طبیعی مقعدی داشته باشند؛
- اسهال: بیماری اسهال اغلب ناشی از یک عفونت روده‌ای یا سندرم روده تحریک پذیر است. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقاله اسهال.
- بیماری التهابی روده: بیماری کرون یا کولیت و زخم مقعد فرد را در معرض بی‌اختیاری روده قرار می‌دهد. مشاهده شده که دیواره رکتوم می‌تواند در بیماران مبتلا به بیماری کرون سفت شود. در این بیماران، راست روده نمی‌تواند به اندازه‌ی لازم کشش داشته باشد و به همین خاطر احتمال نشت مدفوع وجود دارد؛
- آسیب تشعشع به رکتوم: ممکن است افراد مبتلا به سرطان پس از پرتودرمانی دچار این عارضه شوند؛
- بیماری آلزایمر: بیماران مبتلا به آلزایمر در مراحل انتهایی بیماری خود ممکن است دچار بی اختیاری مدفوع ناشی از زوال عقلی شوند؛
- مصرف غذاهای خاص: مصرف غذاهای خاصی مانند غذاهای ادویه‌دار، چرب، گوشت دودی و فرآورده های لبنی در صورت عدم تحمل لاکتوز، نوشیدنی‌های حاوی کافئین و شیرین‌کننده مصنوعی می‌تواند باعث اسهال و بدتر شدن نشانه‌های بی اختیاری مدفوع شود؛
- یبوست: اگر مدفوع جامد درون مقعد گیر کند، عضلات راست روده کشیده و ضعیف‌تر می‌شود و در هنگام وجود مدفوع آبکی درون کانال ممکن است توان نگهداری آن را نداشته باشد و در نتیجه مدفوع شل و آبکی از مقعد نشت کند. مدفوع متراکم در زمان ابتلا به یبوست شدید و اغلب در افراد مسن وجود می‌آید. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقاله یبوست؛
- سرطان مقعد: تومورهایی که در داخل رکتوم گسترش می‌یابند می‌توانند به بی‌اختیاری روده منجر شود. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقاله سرطان مقعد.
- بواسیر: بواسیر می‌تواند در بسته شدن ناقص اسفنکتر مقعد نقش داشته باشد. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقالات مرتبط با بیماری هموروئید یا بواسیر.
بیشتر بخوانید: هموروئید یا بواسیر چیست؟
- مصرف طولانی مدت ملین: افرادی که برای مدت طولانی و بیش از حد از مسهل و ملین استفاده می‌کنند در معرض خطر بسیار بالاتری از ابتلا به بی‌اختیاری روده هستند.
علائم بی اختیاری مدفوع
به طور معمول نشت مدفوع در بزرگسالان به جزء در مدت زمان ابتلا به اسهال شدید اتفاق نمی‌افتد. افراد مبتلا به بی‌اختیاری مزمن و مکرر مدفوع ممکن است در طول روز بارها آن را تجربه کنند. علائمی که ممکن است از ناتوانی محدود در کنترل دفع خود به خود گاز روده تا نشت مدفوع در طول فعالیت‌های روزانه یا فوریت در دفع مدفوع و بی‌اختیاری آن در مسیر رسیدن به سرویس بهداشتی متغیر باشد.
بی اختیاری مدفوع می‌تواند به صورت بی‌اختیاری فوریتی باشد، یعنی فرد قبل از رسیدن به سرویس بهداشتی دچار نشت مدفوع شود و یا بدون هیچ نشانه‌ای خود به خود اتفاق افتد. بی اختیاری می‌تواند بسته به شدت آن به صورت روزانه، هفتگی یا ماهانه رخ دهد. علایم و نشانه‌هایی که ممکن است با بی‌اختیاری روده همراه باشد شامل:
- درد شکم
- نفخ
- یبوست
- اسهال
- خارش مقعد
- بی‌اختیاری ادرار
در صورت نشت مقادیر زیادی از مدفوع، می‌توان با استفاده از یک کرم مرطوب‌کننده مانع تماس مستقیم بین پوست و مدفوع شد و از تحریک پوست جلوگیری کرد. پزشک می‌تواند یک محصول مناسب را معرفی کند و البته باید قبل از استفاده از آن باید از تمیزی و خشکی ناحیه‌ی مقعدی و اطراف آن مطمئن شد.
استفاده از محصولات غیر دارویی مانند پودر تالک یا نشاسته‌ی ذرت نیز ممکن است به از بین بردن ناراحتی مقعد کمک کند. پوشیدن لباس زیر پنبه‌ای و لباس‌های گشاد و تعویض روزانه‌ی لباس زیر نیز در جلوگیری از آسیب پوستی بی‌تأثیر نیست. افرادی که از پوشک بزرگسالان استفاده می‌کنند، انواع دارای لایه‌ی جاذب رطوبت تهیه کنند.
تشخیص ناتوانی در کنترل مدفوع
پزشکان عواقب روانی و اجتماعی ناشی از بی اختیاری مدفوع را به خوبی درک می‌کنند پس از صحبت درباره‌ی آن با پزشک خود شرمسار نشوید. پزشک ممکن است با ارائه مراقبت‌های اولیه به شما کمک کند یا در صورت نیاز شما را به یک پزشک متخصص گوارش یا روده ارجاع دهد.
پزشک برای تشخیص نیاز به اطلاعات دقیقی از نوع و مدت بی اختیاری مدفوع، تعداد دفعات بی‌اختیاری، میزان تأثیر این اختلال در زندگی بیمار، سابقه آسیب بافتی در اعمال جراحی مقعدی و عوامل مرتبط با آن دارد.
البته بیماران ممکن است خروج ترشحات مخاطی، چرک یا خون از مقعد را نیز با بی‌اختیاری روده اشتباه بگیرند به همین جهت پاسخ‌های صحیح به پزشک می‌تواند به تشخیص درست مشکل کمک کند. از طرفی داروهای مصرفی و عادات غذایی بیمار نیز باید بررسی شود. همچنین اطلاعات دقیقی از سابقه‌ی زایمان و نوع آن در زنان را باید به دست آورد. زایمان با فورسپس و برش اپی عمقی با افزایش خطر اختلال اسفنکتر مقعدی و آسیب اعصاب کف لگن همراه است.
پزشک در مورد علایم و نشانه‌های فعلی شما سؤالاتی پرسیده و مقعد شما را معاینه‌ی ظاهری می‌کند. با معاینه‌ی انگشتی و تقاضای انقباض مقعد همزمان با معاینه میزان قدرت عضلانی مقعد بیمار را می‌سنجد. بسته به علایم و شکایت‌های بیمار، ممکن است یک یا چند تست تخصصی‌تر برای شناسایی علت بی‌اختیاری انجام دهد. این تست‌ها شامل:
- آزمایش مدفوع: در صورت ابتلا به اسهال می‌تواند به تشخیص علت بیماری و نوع عفونت روده‌ای کمک کند؛
- آنوسکوپی: با کمک یک وسیله‌ی لوله‌ای شکل کوچک داخل مقعد را مشاهده می‌کند؛
- مانومتری مقعد: اندازه‌گیری فشار موجود در مقعد و رکتوم با یک لوله قابل انعطاف و کوتاه است. این تست می‌تواند قدرت عضلات دریچه‌ای مقعد و همچنین احساس رکتوم را اندازه‌گیری کند؛
- سونوگرافی مقعد: سونوگرافی آنورکتال با قرار دادن نوک پروب کوچک سونوگرافی درون راست‌روده انجام می‌شود و تصاویری تولید می‌کند که می‌تواند به شناسایی مشکلات موجود در دیواره مقعد و رکتوم کمک کند؛
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): اسکن MRI مشابه سونوگرافی می‌تواند تصاویری از عضلات مقعد و راست‌روده و بافت‌های اطراف آن را نشان دهد؛
- دفکوگرافی: با استفاده از وارد کردن باریم مایع با کمک یک لوله‌ی کوچک درون مقعد و سپس عکسبرداری با اشعه‌ی ایکس هنگام دفع آن برای بررسی عملکرد مقعد و راست روده در حین اجابت مزاج انجام می‌شود؛
- الکترومیوگرافی مقعد (EMG) : برای بررسی عملکرد اعصاب عضلات مقعد است که با کمک قرار دادن الکترودهای در عضلات اطراف مقعد آسیب عصبی را شناسایی می‌کند؛
- دفکوگرافی MRI: روش اصلاح شده‌ای است که تصاویری از عضلات کف لگن و رکتوم حین اجابت مزاج با کمک رزونانس مغناطیسی (MRI) که کم‌خطرتر از اشعه‌ی ایکس است، تهیه می‌کند؛
- سیگموئیدوسکوپی: یک لوله طویل و باریک متصل به یک دوربین فیلمبرداری کوچک است که راست‌روده و رکتوم را بررسی می‌کند. این تست التهاب، تومورها و اختلال بافتی منجر شونده به بی اختیاری مدفوع را شناسایی می‌کند.
سلام
دوست عزیز تقریبا نیمی از کودکان دارای اختلال اتیسم دچار مشکلات گوارشی میشن که در برخی موارد حذف برخی مواد غذایی مثل گلوتن> رنگهای مصنوعی و غیره میتونه به بهبود شرایطشون کمک کنه
اما بهتره در این مورد از پزشک خودشون کمک بگیرید
با عرض سلام , جناب دکتر پسرمن اوتیسمه و قبلا روده هاش تخلیه میشد ولی ۶ ماهه بی اختیاری مدفوع و ادرار پیدا کرده و ۱۰ سالشه و اوتیسم شدید داره و اختلال پردازش حسی داره. لطفا راهنمائی کنین چیکار کنم . خیلی نگرانشم
سلام
منظورتونو متوجه نشدم. یعنی تنگی مقعد؟
سلام دکتر من بعضی صبها احساس سفتی مقعد دارم
سلام
دوست عزیز احتمالا نفخ معده و رودتون زیاده و علاوه بر اون عضلات مقعدتون ضعیف شده که باید با ورزش اونهارو تقویت کنید
البته اگر این حالت شدید هست نیاز به معاینه حضوری برای تشخیص علت و درمان عارضه هست
سلام من بعضی وقتا کنترل دفع گاز رو ندارم لطفا راهنمایی کنید دلیلش چی میتونه باشه
سلام
خیر جای نگرانی ینست برای اجابت مزاج هم میتونید از فیبر و مایعات زیاد استفاده کنید
سلام ، من هیچ کدوم از علائم رو ندارم،(هیچ گونه رابطه مقعدی هم نداشته ام تا کنکون) فقط چند روز پیش که یجایی نشستم تا یه شئی اونجام بود وه به مقعد من آسی رسوند و درد داشت، الان نه احساس درد دارم نه نه هیچ کدوم از علایم . ولی حس میکنم مقعد به مقدار خیلی کمی تغییر داشته، حس میکنم زیاد مدفوع نمی کنم این چند روز، ترسیدم خواستم بپرسم ببینم یه دقت دلیل خاصی داره؟
بله دوست عزیز مشکلات نخاعی و ستون فقرات میتونه باعث این عارضه بشه
مادر من مشکل کمر داره و دکتر گفته باید عمل کنه الان مدتیه که دچار بی اختیاری مدفوع هم شده ممکنه بخاطر کمرش باشه؟
سلام
دوست عزیز شاید دچار ضعف در عضلات مقعد شده باشید یا بیماری هایی مثل هموروئید داشته باشید که لازمه این مورد بررسی بشه
سلام من وقتایی که شکمم میخواد کار کنه نمیتونم خودمو کنترل کنم یکمی از مدفوعم خارج میشه خیلی کمه اما واقعا نمیدونم دلیلش چیه راهنمایی کنید
سلام
باید از رابطه مقعدی پرهیز کنید و ورزش کگل انجام بدین تا گشادی مقعد و بی اختیاریتون برطرف بشه
اگه مشکل حل نشد لطفا حضوری مراجعه کنید شاید نیاز به جراحی باشه
سلام من چندبار رابطع مقعدی داشتم و امروز متوجه شدن که یکم مدفوع ازم خارج شده بی اختیار باید چیکار کنم
سلام
ممکنه حین زایمان به عضلات اسفنکترتون آسیب وارد شده باشه که برای درمانش روش های بیوفیدبک یا جراحی احتمالا بارتون تجویز میشه اما قبلش لازمه که معاینه انجام بشه
سلام دکنر خسته نباشید من بعد از زایمانم بعضی وقتا یکم نشت مدفوع دارم و لباسم کثیف میشه خیلی خجالت میکشم واقعا نمیدونم باید چیکار کنم لطفا بگید دلیلش چیه