علت خارش مقعد چیست؟ درمان خانگی، طب سنتی و دارویی خارش

خارش مقعد یک مشکل رایج است که اغلب مردم آن را تجربه می کنند، خارش در عین آزار دهنده بودن بسیار هم خجالت آور است. این مشکل هم در زنان و هم در مردان ایجاد شده و در کودکان نیز شایع است. خارش میتواند ناحیه را تحریک و حتی وضعیت موجود را بیشتر از پیش تشدید نماید. شدت خارش با تعریق در فصول گرما و شرایط آب و هوایی گرمسیر، پوشیدن شلوار تنگ و لباس زیر نایلونی، فشار و نشستن زیاد افزایش می‌یابد.

همچنین خارش مقعد می‌تواند به صورت خارش درونی نیز بروز کند که یک واکنش حساسیتی به مواد موجود در مدفوع یا التهاب بافت درون روده است. گاهی خارش آن‌قدر شدید می‌شود که حالت سوزش پیدا کرده و حتی دردناک می‌شود. خارش مقعد بیشتر پس از اجابت مزاج و بعد از خواب ظاهر می‌شود، ولی می‌تواند مداوم و شدید هم باشد.

مقاله مرتبط: سوزش مقعد بعد از دفع؛ علت و درمان خانگی و دارویی

انواع خارش مقعدی

این عارضه دو نوع اولیه و ثانویه دارد که در نوع اولیه علت ناشناخته و در نوع ثانویه، علت قابل شناسایی و درمان است. خشک نگه داشتن ناحیه‌ی مقعد از تعریق و پس از دفع مدفوع کمی دشوار است. احساس خارش در این ناحیه‌ باعث می‌شود فرد تمایل به خاراندن ناحیه‌ی مقعد نشان دهد و با این کار پوست را تحریک و ملتهب‌تر کند و قسمت وسیع‌تری از پوست را دچار خارش کند تا وارد یک چرخه‌ی معیوب شود.

هر چند که خارش ناحیه‌ مقعدی ناخوشایند است اما به ندرت ممکن است خبر از یک بیماری جدی دهد. خارش در صورت همراه بودن با علائم دیگر می‌تواند نشان‌دهنده‌ی یک بیماری باشد. خارش در هر زمانی از زندگی و در هر سنی رخ می‌دهد، اما به نظر می‌رسد بین ۳۰ تا ۵۰ سالگی و نیز کودکان زیر ۱۰ سال بیشتر و با شیوع پنج درصدی در جامعه اتفاق می‌افتد. همچنین این مشکل در مردان چهار برابر نسبت به زنان بیشتر است.

علائم دیگر همراه با خارش مقعدی شامل:

• خون در مدفوع
• خونریزی از مقعد
• خارش آلت تناسلی
• قرمزی و التهاب پوست اطراف مقعد
• سوزش مقعد
• درد مقعد

علت خارش مقعد در بزرگسالان و کودکان

خارش مقعد میتواند علت ها و دلایل مختلفی داشته باشد، در ادامه به بررسی چند مورد از رایج ترین علل خارش مقعدی می پردازیم :

بواسیر یا هموروئید

بیماری بواسیر یا همان  هموروئید رایج ترین بیماری مقعدی است. این عارضه در نتیجه ی  تورم، گشاد شدن و التهاب دیواره رگ‌های درون مقعد به وجود می آید.

علت این بیماری فشار ناشی از زور زدن هنگام دفع مدفوع سفت و سخت ایجاد شده است و می تواند با نشانه‌های مختلفی بروز کند، که یکی از مهمترین نشانه های این بیماری خارش مقعد است. از دیگر علائم بواسیر می‌توانیم به خونریزی، سوزش مقعد و درد اشاره کنیم.

به این مقاله نیاز دارید؟ درمان بواسیر

بیماری هموروئید یکی از مهمترین علت های خارش مقعد در بارداری است. در دوران بارداری به علت ترشح مقدار زیادی هورمون، اضافه وزن و عدم رعایت بهداشت احتمال خارش و نیز ایجاد هموروئید افزایش می یابد.

فیستول مقعدی

فیستول مقعد، به اتصال، کانال یا تونلی غیر طبیعی گفته می‌شود که بین دو عضو از بدن ایجاد شده است. این بیماری معمولاً بعد از یک عفونت طولانی مدت در روده مثل  آبسه مقعد که معمولاً درمان هم نشده، ایجاد می‌شود.

فیستول مقعد از یک طرف به انتهای راست روده و از طرف دیگر به پوست اطراف ناحیه مقعدی می‌رسد. بنابراین عفونت ها و آلودگی های روده را به روی ناحیه پوست انتقال می دهد. همچنین یکی از علائم این بیماری ترشحات عفونی است، که به دنبال آن خارش مقعد هم ایجاد می‌شود. از دیگر علائم فیستول می‌توانیم به درد، ترشحات، آبسه و بوی بد مقعد اشاره کنیم.

به این مقاله نیاز دارید؟ درمان فیستول مقعد

شقاق یا فیشر مقعدی

شقاق یا همان فیشر،زخم، ترک یا برش عمیقی است که در مخاط یا پوست اطراف مقعد ایجاد می‌شود. این بیماری به شدت دردناک بوده و می‌تواند باعث ایجاد سوزش و خارش مقعد شود. علت این بیماری فشار و اسپاسم شدید عضله ی مقعدی است.

از دیگر علائم و نشانه های شقاق می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم:

• درد
• خونریزی
• ایجاد زخم طولی در مقعد
• قرمزی و التهاب اطراف دریچه مقعد

به این مقاله نیاز دارید؟ درمان شقاق مقعد

خوراکی ها

در برخی موارد علت خارش مقعد مواد محرک موجود در غذاها است.برخی از محرک های رایج عبارتند از :

•  ادویه‌ ها
• انواع  ترشی‌ ها
• انواع سس ها الخصوص سس های تند
•  چای
•  نوشابه
•  نوشیدنی‌های انرژی‌زا
•  شکلات
• مرکبات
•  غذاهای اسیدی مانند مرکبات، گوجه فرنگی
• محصولات لبنی 

به علاوه مصرف برخی از داروها به خصوص آنتی بیوتیک نیز می تواند موجب خارش شود.

رطوبت مقعد

یکی دیگر از علل رایج، خارش مقعد تحریکات ناشی از رطوبت است. تعریق با تحریک پوست زمینه خارش را فراهم می‌کند. علاوه بر خارش، رطوبت  می‌تواند زمینه عفونت مقعدی، به خصوص عفونت قارچی را نیز فراهم آورد. شرایط زیر می تواند میزان رطوبت و تعریق مقعد را افزایش دهد:

• اضافه وزن
• دفع مکرر مدفوع آبکی و اسهال
•  ترشحات واژن 
•  بی‌اختیاری مدفوع

انگل کرمک، رایج ترین علت خارش مقعد در کودکان

انگل کرمک مهمترین علتی است که موجب خارش مقعد در کودکان میشود. کرمک، کرم کوچکی با حدود ۱۳ میلی‌متر طول است که در قسمت انتهایی روده زندگی می‌کند. این انگل در شب فعال شده و از مقعد خارج شده بر روی پوست اطراف مقعد تخم‌ریزی می‌کند و فرد با خاراندن ناحیه و زدن دست آلوده به مواد غذایی و دهان باعث تکرار سیکل آلودگی و ابتلای سایر اعضای خانواده می‌شود. کرمک یا سایر انگل‌های روده‌ای ممکن است خارش مقعد مداوم یا مشابه ایجاد کنند.

از دیگر بیماری‌ها و شرایطی که می‌توانند باعث خارش مقعدی شوند، می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم:

• بیماری های پوستی مثل پسوریازیس یا درماتیت
• مصرف لوسیون ها و پاک‌کننده‌ی محرک پوستی 
• استفاده از صابون
• دستمال مرطوب معطر
• شستشوی بیش از حد ناحیه مقعد
• بیماری‌های مقاربتی مثل تبخال تناسلی و زگیل تناسلی
• اسهال مزمن
•  نارسایی کلیه
• کم‌خونی فقر آهن 
•  پرکاری تیروئید

برای درمان خارش مقعدی به چه پزشکی مراجعه کنیم ؟

اگر خارش مقعد با رعایت نکات درمان خانگی و رعایت بهداشت در طی ۲ هفته تسکین نیافت، و یا وضعیت شدیدتر شد، باید فوراً با پزشک مشورت کنید. 

برای تشخیص علت این مورد و مشاوره میتوانید با پزشک عمومی مشورت کنید و پس از تعیین علت به متخصص مربوطه مراجعه کنید. اما میتوانید جهت صرفه جویی در زمان و هزینه ها از ابتدا جهت تشخیص علت اصلی با متخصص جراح هم مشورت کنید. 

در صورتی که همراه با خارش علائمی دیگه مثل سوزش مقعد، خونریزی و یا درد دارید، باید فورا با پزشک مشورت کنید.

تشخیص خارش مقعد

در صورتی که علاوه بر رعایت اصول بهداشتی و تغذیه‌ای هم‌چنان خارش مقعد ادامه داشت، بهتر است برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه شود. هرچند این شرایط را می توان با یک پزشک عمومی یا پزشک طب داخلی مطرح کرد، اما اغلب توسط یک جراح کولورکتال (متخصص روده) و گاهی اوقات توسط متخصص گوارش مورد بررسی قرار می‌گیرد.

اگرچه هیچ آزمون خاصی برای تعیین علت خارش آنال وجود ندارد. اما با کمک بررسی و معاینه‌ دقیق مقعد می‌توان به سرنخ‌هایی از مشکلات مقعدی معمول مانند بواسیر یا شقاق، بیماری‌های پوستی مانند پسوریازیس یا سرطان، بیماری‌های عفونی مانند کرمک یا قارچ و نشت مدفوع دست پیدا کرد.

شرح حال دقیق بیمار و پرسیدن سوالاتی در زمینه‌ نوع مواد غذایی مصرفی و داروها، علایم همراه و مدت بروز مشکل نیز بسیار کمک‌کننده است. اغلب سوالاتی که پزشک می‌پرسد شامل:

• علائم خارش و سوزش مداوم یا مقطعی است ؟
• خارش و سوزش با چه محرک‌هایی تشدید می‌شود؟
• آیا اخیرا تغییراتی مانند اسهال در اجابت مزاج خود داشته‌اید؟
• از چه نوع صابون یا لوسیونی برای بدن استفاده می‌کنید؟
• آیا کار خاصی به بهتر شدن علائم شما کمک می‌کند؟
• آیا شما متوجه هر گونه تغییر دیگر در سلامت عمومی خود شده‌اید؟

پزشک در صورت مشکوک شدن به کرمک یک آزمایش مدفوعی از نظر بررسی کرمک درخواست می‌کند. او همچنین ممکن است یک معاینه فیزیکی را لازم بداند. معاینه رکتوم با فرو بردن انگشت به داخل کانال مقعد می‌تواند به تشخیص تومورهای موجود در آن کمک کند.

برای بررسی دقیق‌تر کانال مقعد می‌توان از پروکتوسکوپ یا کولونوسکوپی استفاده کرد. پروکتوسکوپ یک لوله‌ی باریک است که از طریق مقعد وارد راست روده شده و به طور کامل این ناحیه را مورد بررسی قرار می‌دهد. گاهی اوقات یک بیوپسی (یک قطعه کوچک از پوست برای آزمایش میکروسکوپی برداشته می‌شود) ضروری است.

درمان خارش مقعد

درمان خارش مقعد، بستگی به علت ایجاد این وضعیت دارد.با این حال انجام یکسری راهکار ها می‌تواند به کنترل این وضعیت کمک ویژه ای نماید. در ادامه برخی از روشهای تسکین و درمان خارش مقعد را مورد بررسی قرار می دهیم:

درمان خانگی خارش 

خارش و التهاب مقعدی ممکن است بسته به علت ایجادکننده‌ی آن موقتی یا مزمن باشد. با رعایت بهداشت صحیح ناحیه‌ی مقعد و مراقبت خانگی می‌توان تا حدی خارش مقعد را کنترل کرد:

• رعایت بهداشت مقعد و شستشوی آن ترجیحاً با آب و یا صابون ملایم بدون عطر (پرهیز از زیاده روی در شستشوی مقعد)
• پس از اجابت مزاج برای تمیز کردن مقعد از دستمال توالت نرم و یا پد مرطوب‌ فاقد رنگ، بو و عطر استفاده شود.
• در صورت درگیری با شرایطی مثل بی‌اختیاری مدفوع ممکن است لازم باشد بین اجابت مزاج‌ها نیز با پد مرطوب مقعد را پاک کرد.
• نشستن در آب ولرم برای ۲۰ دقیقه ممکن است به تسکین خارش کمک کند. 
• لباس زیر پنبه‌ای، گشاد و فاقد نایلون پوشیده شود و از پوشیدن شلوار تنگ و جوراب شلواری که رطوبت را به دام می‌اندازد، خودداری شود.
• از خاراندن ناحیه‌ی خودداری شود، کوتاه کردن ناخن‌ها و پوشیدن دستکش نخی هنگام خواب از خاراندن خود به خود ناحیه جلوگیری می‌کند.
• استفاده از کمپرس سرد روی ناحیه‌ی ملتهب یا گرفتن دوش ولرم به تسکین خارش کمک می‌کند. 
• از مصرف مواد محرک، اسپری تناسلی، لوسیون و صابون معطر اجتناب شود.
• از مصرف قهوه، نوشابه، الکل، مرکبات، شکلات، غذاهای ادویه دار، گوجه فرنگی خودداری شود.
• مصرف فیبر میوه و سبزیجات و غذاهایی که ممکن است باعث اسهال شود کاهش یابد
• از دوچرخه‌سواری طولانی مدت صرف نظر شود.

پمادها و داروها 

مصرف داروهای زیر باید تحت نظر پزشک و با دوز مناسب باشد، در این صورت می توان خارش را تا حد ممکن تسکین داد.

• داروهای بی‌حس‌کننده موضعی : این دسته از داروها می‌توانند به طور موقت با بی‌حس کردن گیرنده‌های اعصاب، خارش را تسکین دهند. یک نمونه پرکاربرد از این داروها لیدوکائین نام دارد.
• منقبض‌کننده عروق : کار این دسته از دارو ها منقبض کردن عروق و کوچک کردن تورم است. بنابراین میتواند در کنترل خارش نیز موثر عمل کند. برخی از نمونه‌های منقبض‌کننده عروق شامل افدرین سولفات، اپی نفرین و فنیل افرین است.
• محافظ موضعی : این دارو با ایجاد یک پوشش سطحی و تشکیل یک سد فیزیکی با کاهش تماس پوست با ترشحات روده و مدفوع از تحریک پوستی اطراف مقعد جلوگیری می‌کند و به دنبال آن خارش را تسکین می دهد. از داروهای محافظ می‌توانیم به گلیسیرین، روغن‌های معدنی، وازلین و ژل هیدروکسید آلومینیوم اشاره کنیم.
• درمان کننده خارش : یکی از داروهایی که می‌تواند به تسکین خارش و التهاب کمک کند، کالامین است. 
• کورتیکواستروئیدها : کورتیکواستروئیدها باعث کاهش التهاب و خارش ناحیه می‌شوند، اما زیاده روی در مصرف  آن می تواند به صدمه‌ی دائمی پوست منجر شود. آن‌ها نباید برای دوره‌های بیش از چند روز تا دو هفته استفاده شود. کرم و پماد هیدروکورتیزون یکی از این داروها که می‌تواند به رفع این مشکل کمک کند.

درمان خارش مقعد در طب سنتی

برطبق نظریه های طب سنتی، یکی از علت های رایج خارش مقعد، زیاده روی در مصرف خوراکی هایی است که طبع گرم دارند. خوراکی هایی مثل سس های تند، با ایجاد التهاب زمینه ایجاد خارش را فراهم میکند. برخی از توصیه های طب سنتی برای درمان این وضعیت به این شرح است:

• سرکه سیب : سرکه سیب نوعی آنتی باکتریال بسیار قوی است که می‌تواند در ضدعفونی کردن مقعد نقش عمده ای داشته باشد و در درمان خارش هم موثر است. برای اثربخشی این دارو را ۳ مرتبه در روز استعمال نمایید.
• روغن های معدنی : استفاده از روغن های معدنی مثل روغن نارگیل میتواند در کاهش التهاب و خارش موثر است.
• آلوئه ورا : گیاه آلوئه ورا میتواند در ضدعفونی کردن مقعد موثر باشد و در درمان خارش موثر است.