علائم فیستول چیست و آیا خطرناک است؟ تشخیص انواع فیستول مقعدی

بسیاری از مبتلایان اطلاعات کافی درباره بیماری فیستول مقعدی ندارند و زمانی که به آن مبتلا می‌شوند با مصرف داروهای آنتی بیوتیک و روش‌های خانگی سعی در درمان این عارضه دارند. در صورتی که بیماری فیستول با دارو درمان نمی‌شود و برای درمان آن نیاز به روش‌های پزشکی است. در ادامه به بررسی اینکه علت و علائم فیستول چیست خواهیم پرداخت:

مطلب مرتبط: درمان فیستول با لیزر روش قطعی و بدون درد

فیستول چیست؟

فیستول مقعدی یا ناسور کانال و مجرایی است که زیر پوست تشکیل و غدد عفونی مسدود شده را به بخش آبسه شده مقعد متصل می‌کند. این عارضه می‌تواند با یا بدون آبسه مقعد تشکیل و درست به پوست نزدیک مقعد متصل شود.

به عبارت ساده تر به هر نوع ارتباط غیر طبیعی و یا مجرای ارتباطی بین دو اندام مختلف و یا دو بخش جداگانه از بدن که از آن عفونت خارج می‌شود، فیستول اطلاق داده می‌شود.

گفتنی است فیستول مقعدی می‌تواند باعث خونریزی و ترشح در هنگام عبور مدفوع شود، به گونه ای که بیمار احساس درد را تجربه نماید.

جالب است بدانیم که محتویات میکروبی داخل روده بزرگ از طریق مجرای فیستول، به زیر پوست راه پیدا می‌کند و در بعضی از مواقع، باعث ایجاد عفونت، ترشح، آبسه و یا ایجاد حالتی مثل جوش چرکی می‌شود که البته این عارضه باعث بروز درد و ترشح می‌شود.

اما این در حالی است که پس از تخلیه شدن ترشحات، احساس درد نیز برطرف خواهد شد. به طور کلی فیستول مقعد یک اصطلاح پزشکی است که به ایجاد مجرایی بین پوست، عضلات مقعد و قسمت پایانی دستگاه گوارش (مقعد) گفته می‌شود.

باید توجه داشت که اگر مسیر فیستول از میان عضله اسفنکتر خارجی بگذرد، این بیماری از نوع High میباشد و در صورتی که مسیر فیستول کوتاه بوده و اسفنکتر خارجی را دربر نگیرد، از نوع low است.
همان گونه که می‌دانیم در سراسر روده بزرگ و به ویژه در نزدیکی محل خروج مدفوع (مقعد)، غده‌هایی وجود دارد که مانند غده‌های عرق، مسئول ترشح موادی هستند که بسته به نوع مواد مترشحه، نقش خود را در تامین سلامت کلی بدن ایفا می‌کنند.

دهانه این غده‌ها به داخل روده باز می‌شود و ترشحات آن ها از این طریق به داخل روده بزرگ تخلیه می‌شود، اما در صورت بروز این بیماری این قاعده از بین خواهد رفت.

علائم بیماری فیستول مقعدی

جالب است بدانیم که علائم بیماری فیستول متعدد می‌باشد، اما به طور کلی بیمار در بیشتر موارد تنها به دلیل ترشح مداوم یا متناوب عفونت از دهانه خارجی فیستول به پزشک مراجعه می‌کند و از آن جا که ترشحات فیستول همیشه تخلیه می‌شود، لذا درد نمی‌تواند عامل مهمی برای مراجعه بیماران باشد.اما در مقابل احساس سوزش یا خارش ناشی از ترشحات می‌تواند عامل اصلی مراجعه بیماران محسوب شود.

گفتنی است در اکثر موارد به هنگام معاینه این بیماران، دهانه خارجی مجرای فیستول قابل مشاهده می‌باشد. به طوری که که گاهی یک سوراخ یا برجستگی که از آن چرک خارج می‌شود قابل مشاهده است. مجرای فیستول مانند طنابی لمس می‌شود و مسیر آن در مجاورت اسفنکتر و سوراخ اولیه قابل لمس است، اما به طور کلی می‌توان علائم ذیل را جزء نشانه های اصلی این بیماری برشمرد:

• ترشح مداوم یا متناوب
• وجود یک برجستگی سفت و دردناک به هنگام لمس
• یک درد ثابت و ضربان دار که ممکن است هنگام نشستن، حرکت کردن، مدفوع یا سرفه بدتر شود
• التهاب و تغییر رنگ پوست اطراف فیستول
• در مواقعی درجه حرارت بالا (تب) در صورت داشتن آبسه
• مشکل در کنترل حرکات روده (بی اختیاری روده) در برخی موارد

دلایل ابتلا به بیماری فیستول مقعدی چیست؟

مهم ترین علت فیستول مقعد، ابتلا به آبسه می‌باشد. هر چند می‌توان دلایل دیگری را در بروز این بیماری موثر دانست که در ادامه به آن اشاره خواهد شد:

•  از بین‌ رفتن‌ بافت‌ به‌ علت‌ گسترش‌ آبسه‌ زمینه‌ای‌
•  گسترش‌ عفونت‌ ناشی‌ از پارگی‌ در مجرای‌ مقعدی‌
•  در برخی از اوقات به دلیل ایجاد ضربه‌، عفونت‌ راست‌ روده‌ (از جمله‌ با میکروبی‌ به‌ نام‌ کلامیدیا)، سرطان‌ و اشعه‌ درمانی‌ نیز امکان بروز فیستول وجود دارد.

بنابراین می‌توان این ادعا را داشت که فیستول آنال یا anal fistula شکل مزمن عفونت های آنورکتال می‌باشد و بسیاری از بیماران مبتلا به آن در گذشته سابقه ابتلا به آبسه اطراف مقعد را نیز تجربه نموده اند. هر چند این قاعده برای تمام بیماران مبتلا به فیستول صادق نیست، اما بر اساس تحقیقات می‌توان به این مهم دست یافت که ۵۰ درصد آبسه‌های اطراف مقعد در نهایت منجر به فیستول خواهند شد.

هر چند فیستول آنال می‌تواند به دنبال عفونت ناشی از تروما، فیشر، TB ، بیماری کرون، کارسینوما، رادیاسیون، اکتینومیکوزیس و کلامیدیا نیز ایجاد شود، از این رو در ابتدا به شرح آبسه مقعدی که از مهم ترین دلایل ایجاد فیستول مقعد به حساب می آید، می پردازیم.

جالب است بدانیم که پس از تخلیه آبسه در حالت طبیعی و یا توسط جراح، تنها با گذشت دو هفته علائم بیماری به طور کامل برطرف خواهد شد، به طوری که که بیمار می‌تواند به بهبودی کامل دست یابد، اما این در حالی است که در برخی از افراد دهانه ای که برای خروج چرک به روش جراحی یا به طور خود به خود ایجاد شده است، باز می‌ماند.

باید توجه داشت که این دهانه در واقع توسط مجرای باریکی به روده بزرگ و مقعد راه دارد و مانند تونل باریکی، پوست اطراف مقعد را به داخل روده بزرگ وصل می‌کند. به این مجرای باریک، فیستول اطراف مقعد گفته می شود. البته گاهی نیز بدون سابقه بارزی از علائم آبسه مقعدی، فرد دچار این عارضه می‌شود.

تفاوت میان فیستول مقعدی و سینوس پیلونیدال

شایان ذکر است برخی از افراد در تمایز میان فیستول و کیست مویی (سینوس پیلونیدال) با مشکل مواجه می شوند، لذا در این مجال به بررسی وجه تمایز این دو می پردازیم.
گفتنی است هر حفره ای که از یک طرف سرآن باز باشد به نحوی که ترشحاتش خارج شود، سینوس نامیده می‌شود. به عنوان مثال می توان به سینوس بینی اشاره کرد، چرا که در واقع فقط یک حفره خروجی دارد و آن هم به داخل بینی راه دارد. از سوی دیگر اگر حفره دارای دو سوراخ (یکی ورودی و یکی خروجی و یا بالعکس) باشد، به آن فیستول اطلاق داده می شود.

به عبارت ساده تر فیستول یک کانال دو طرفه است که از یک سو به بافت رکتوم و از سوی دیگر به بافت پوستی اطراف مقعد راه دارد، بنابراین فیستول مقعد یک تونل، نا به جا یا غیر عادی می‌باشد که در حالت عادی امکان ایجاد آن وجود ندارد مگر با زمینه بیماری های دیگر مانند آبسه مقعد ایجاد خواهد شد.

انواع فیستول مقعدی

این عارضه را می‌توان بر اساس ارتباط آن‌ها با قسمت‌های مختلف عضلات مقعدی که در کنترل خروج مدفوع اهمیت دارند، دسته‌بندی نمود.

 اکسترا اسفنکتریک (Extrasphincteric: شروع این نوع فیستول از راست روده (بخش انتهایی روده بزرگ) است و در نهایت بوسیله عضله لواتور می‌تواند به سطح پوست راه یابد. علت ایجاد آن هم می‌تواند بیماری های التهابی مثل آپاندیس، آبسه و یا کرون باشد.

 ترانس اسفنکتریک (Transsphincteric): مجرای این عارضه از پشت مقعد و عضلات داخلی و خارجی شروع شده و در نهایت از اسفنکتر خارجی عبور کرده و با فاصله‌ای در حدود یک اینچ از مقعد به سطح پوست راه پیدا می‌کند. به دلیل شکل ظاهری این عارضه به آن نعل اسبی می‌گویند زیرا ظاهر آن شبیه U می‌باشد.

سوپر اسفنکتریک (Suprasphincteric): یکی از انواع فیستول است که نقطه شروع آن از بین عضلات اسفنکتر خارجی و داخلی است و سپس به سمت بالا پیشرفت می‌کند و درنهایت نزدیک مقعد دیده می‌شود. احتمال بروز این نوع عارضه در حدود ۲۰ درصد است.

اینتر اسفنکتریک (Intersphincteric): اینتر اسفنکتریک را می‌توان یکی از متداول ترین انواع فیستول معرفی کرد که میزان ابتلا به آن حدود ۷۰ درصد می‌باشد. این نوع هم مشابه سوپر اسفنکتریک از بین عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی مقعد شروع می‌شود و پس از عبور از اسفنکتر داخلی در سطح پوست نواحی اطراف مقعد نمایان می‌شود.

زیر مخاطی: در این نوع عارضه که بصورت یک کانال از زیر مخاط عبور می کند، علائم آزاردهنده ای مثل درد، سوزش، خونریزی و ترشح و التهاب را تجربه می کنید. همچنین احتمال بروز برخی مشکلات پوستی هم وجود دارد.

گفتنی است شایع‌ترین نوع فیستول، بین اسفنکتری می‌باشد و اهمیت این تقسیم‌بندی در تصمیم‌گیری برای انتخاب روش جراحی به پزشک کمک شایانی خواهد نمود.

روش تشخیص و آزمایشات

آنچه مسلم است یکی از ابتدایی ترین روش های تشخیص این بیماری انجام معاینه می‌باشد و در مرحله بعد انجام آزمایشات و گرافی‌های متنوع که در گذشته بسیار بر انجام آن توصیه می‌شد:

• فیستولوگرافی : در حال حاضر این روش به علت انجام آن توسط رادیولوژیست که آشنایی کافی و لازم نسبت به این بیماری را ندارد، توصیه نمی‌شود. چرا که این احتمال وجود دارد بیمار زمانی که این مسیر بسته شده باشد مراجعه کند.
  به طور کلی گزارش های فیستولوگرافی در بیشتر موارد این گونه نوشته می شود که یک سوراخ از بیرون، ترشح ماده زده شد، چند سانتیمتر به داخل رفت و یا داخل نشد و یا در نهایت به داخل مقعد رکتوم راه ندارد اما این در حالی است که به هیچ وجه این گزارش صحیح نمی باشد چرا که اگر راه نداشت فیستول بسته می شد و عفونت هرگز از آن نمی توانست خارج شود لذا می توان اظهار داشت که این روش تشخیص نمی تواند موثر واقع شود.
•  انجام ام آر آی((MRI : این روش برای تشخیص بیماری بسیار کمک کننده می باشد، اما متاسفانه ارتباط دقیقی از مسیر این بیماری با اسفنکترها را نشان نمی دهد، هر چند که تا حدودی این مسیر را نشان می دهد.
•  سونوگرافی آندوآنال: این روش یکی از موثرترین راه های تشخیص فیستول محسوب می شود چرا که به صورت دقیق ضخامت اسفنکتر داخلی، خارجی، مسیر فیستول که به کدام قسمت فضاهای اطراف مقعد ارتباط پیدا کرده را مشخص می‌کند.

زمان مراجعه به پزشک

اگر گمان می‌کنید علائم فیستول مقعدی را دارید به پزشک جراح عمومی یا متخصص کولورکتال مراجعه کنید. پزشک در ابتدا در مورد علائم و شرایطی که اخیرا تجربه کرده اید از شما سوالاتی می‌پرسد.

همچنین ممکن است بخواهند مقعد شما را معاینه کنند که این عمل با وارد کردن یک انگشت (با دستکش) به داخل مقعد انجام می‌شود تا علائم فیستول را بررسی کنند. در صورتی که دکتر به فیستول مشکوک شود، موارد زیر را برای تشخیص قطعی انجام می‌دهد:

• معاینه فیزیکی رکتوم
• یک پروکتوسکوپی، که در آن از یک تلسکوپ ویژه با یک نور در انتهای آن برای مشاهده داخل مقعد استفاده می‌شود
• اسکن اولتراسوند، اسکن ام آر آی یا سی تی اسکن

بررسی عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به فیستول مقعدی

گفتنی است در میزان بروز بیماری فیستول مقعدی عواملی می‌تواند باعث تشدید و یا اینکه عامل بروز این بیماری محسوب شوند که در ادامه به آن اشاره می نمائیم.

• بیماری التهابی
• آپاندیست یا دیورتیکولیت حاد
• درمان تزریقی برای بواسیر داخلی
• زخم ناشی از یک جسم تیز مانند پوسته تخم مرغ و یا استخوان ماهی که دفع می شود و یا صدمه ناشی از نوک وسیله تنقیه

عوارض فیستول آنال

بسیاری از بیماران نگران عوارض فیستول آنال هستند و گاهی آن را به بیماری‌هایی مثل سرطان ربط می‌دهند، در حالیکه این مورد به ندرت ممکن است اتفاق بیفتد. همچنین تعداد زیادی از مبتلایان بدون آگاهی از عوارض و به دلیل نگرانی درباره هزینه درمان فیستول با لیزر و جراحی، درمان این عارضه را به تعویق می اندازند. از عوارض شایع این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش عفونت و احتمال ایجاد آسیب در بافت‌های دیگر بدن. در مواقعی که شدت عفونت زیاد است احتمال راه یابی آن به خون هم وجود دارد که باید بصورت اورژانسی برای درمان ان اقدام شود.
• پیچیده شدن بیماری و زیاد شدن تعداد مسیرهای فیستول که روند درمان و جراحی را پیچیده و سخت تر می‌کند.
• همچنین برخی از روش‌های درمان و جراحی فیستول می‌توانند عوارضی مثل بی اختیاری روده و عدم کنترل در دفع گاز و مدفوع را به دنبال داشته باشند.

پیشگیری در ابتلا به بیماری فیستول مقعدی

باید توجه داشت که متاسفانه هیچ روشی در عدم ابتلا به بیماری مورد بحث وجود ندارد. تنها راه این است که در صورت ابتلا به آبسه مقعدی، به موقع برای درمان عفونت این عارضه اقدام کنید.

راه‌های درمان

همانطور که در ابتدا به آن اشاره کردیم، برای رها شدن از این بیماری باید عفونت ایجاد شده تخلیه و مسیر فیستول ترمیم شود. بنابراین درمان فقط با روش‌های جراحی و لیزر قابل انجام است. این روش‌ها شامل موارد زیر است:

• عمل لیزر فیستول
• فیستولوتومی
• پلاگین بیولوژیکی
• فلپ پیشرفته
• ستن
• چسب فیبرین

سوالات متداول درباره فیستول