بیماری شقاق چیست؟ علائم فیشر مقعد، معاینه و تشخیص

احساس درد و سوزش هنگام اجابت مزاج یا بعد از آن یکی از نشانه‌های شایع بیماری شقاق یا فیشر مقعد است. بسیاری از مبتلایان به این عارضه به چنین علائمی دچار می‌شوند و به دنبال راهی برای درمان این عارضه هستند. شقاق را می‌توان به عنوان دردناک ترین بیماری مقعد معرفی کرد که اگر در مراحل ابتدایی درمان نشود، مزمن شده و نیاز به جراحی و لیزر پیدا می‌کند.

مطلب مرتبط: درمان شقاق یا فیشر مقعد با لیزر

شقاق چیست؟

شقاق مقعدی چیست؟ فیشر (fissure) بیماری شایعی است که بسیاری از افراد در طول زندگی خود آن را تجربه می‌نمایند. این بیماری در واقع یک شکاف مقعدی یا زخم مخاطی می‌باشد که قسمت داخلی ناحیه مقعدی یا آنال را که طولی حدود ۳ سانتی متر دارد، دچار می‌سازد.

به عبارت ساده‌تر به زخم ایجاد شده در دهانه خارجی مقعد اطلاق داده می‌شود. البته باید در این میان اذعان داشت که بیماری مورد بحث، دارای عود و بهبودی‌های مکرر است.

بدیهی است این بیماری می‌تواند در نقاط دیگری به غیر از مقعد نیز ایجاد شود، به عنوان مثال این احتمال وجود دارد که بعد از زایمان در سینه ها نیز این عارضه به وجود آید. از سوی دیگر باید به این نکته نیز اذعان داشت که امکان ابتلا به بیماری مورد بحث در تمام سنین حتی شیرخواران نیز وجود دارد و بر اساس آمار موجود میزان ابتلا به شقاق مقعدی در زنان و مردان مساوی می‌باشد.

البته امکان ابتلای بسیاری از بانوان بعد از انجام زایمان طبیعی یا سزارین به این بیماری وجود دارد چرا که در دوران بارداری عضلات لگن شل می‌شود.

علت شقاق مقعدی یا فیشر

بسیاری از متخصصان بر این باور هستند که ایجاد ضربه و آسیب بر اثر عبور مدفوع سفت و خشک از کانال خروجی مقعد می‌تواند عامل اصلی ایجاد این عارضه باشد. اما این در حالی است که بنا بر تحقیقات بین المللی صورت گرفته در خصوص این بیماری ابتلا به اسهال نیز می‌تواند باعث بروز علائم این بیماری گردد.

شایان ذکر است نمونه التهاب‌هایی که در شقاق مزمن (کرونیک فیشر) ظاهر می‌شوند، عبارتند از ایجاد یک توده محافظ یا علائم پوستی در اطراف ناحیه بیماری و یک زائده با ساختار بافت مقعدی که بیش از حد بزرگ شده و در ابتدای این عارضه در کانال مقعدی شکل گرفته است.

با این حال، همیشه فیشر آنال نشانه رژیم غذایی کم فیبر و یبوست نیست و دلایل دیگری هم می‌توانند زمینه ساز بروز این بیماری شوند. علل دیگر عبارتند از:

• داشتن بیماری التهابی روده (IBD) مانند بیماری کرون
• کاهش جریان خون در ناحیه آنورکتال
• اسپاسن مقعدی و داشتن عضلات اسفنکتر مقعد بیش از حد سفت (اسپاسم عضلات اسفنکتر)
• رابطه جنسی مقعدی
• قرار دادن اجسام در مقعد

علائم شقاق مقعدی

جالب است بدانیم که این بیماری دارای علائمی مانند ایجاد احساس درد به هنگام اجابت مزاج، سوزش، خارش، ایجاد زائده پوستی و همچنین ایجاد خونریزی بعد از عمل دفع می‌باشد.

هرچند در این میان باید خاطر نشان کرد که میزان بروز علائم متناسب با نوع یا درجه آن متفاوت است، اما ایجاد احساس درد در تمام افراد مبتلا وجود دارد.

انواع شقاق

گفتنی است این بیماری را می‌توان بر اساس علائم و مدت زمان ایجاد آن بر دو نوع حاد و مزمن تقسیم بندی کرد.

شقاق حاد: این حالت در مراحل ابتدایی بیماری یعنی در ۳ تا ۶ هفته اول که علائم بیماری ظاهر می‌شود بروز خواهد کرد. فیشر حاد یک زخم یا شکاف سطحی و کوچک است که در قسمت آندرم یعنی قسمت پوشش سلولی مقعد به وجود می‌آید.

شقاق مزمن: این حالت بیشتر بر اساس ورم ها و تصلب بافت‌ها (فیبروسیز) ایجاد می‌شود. به عبارت ساده تر بعد از گذشت بیش از ۸ الی ۱۲ هفته علائم بیماری تشدید می‌شود و در ۹۵ درصد موارد نیاز به انجام جراحی در این دسته از بیماران وجود دارد.

باید در نظر داشت که شقاق حاد، خود را به صورت یک زخم خطی نشان می‌دهد، اما شقاق مزمن زخم وسیع تری است که لبه های برجسته دارد. به گونه‌ای که فیبرهای سفید عضله اسفنکتر داخلی در کف آن قابل مشاهده است و اغلب در سمت خارجی این زخم یک منگوله پوستی (Skin tag) دیده می‌شود.

عوارض شقاق یا فیشر آنال

شقاق مقعدی با بیماری های جدی تری مانند سرطان روده مرتبط نیست، اگرچه علائم سرطان مقعد ممکن است شبیه فیشر باشد. برخی از عوارض احتمالی شقاق مقعدی عبارتند از:

فیشر مزمن مقعد: پارگی بهبود نمی‌یابد و با گذشت زمان این می‌تواند باعث ایجاد بافت اسکار گسترده در محل شکاف شود. همچنین علائم بیماری تشدید می‌شود، به گونه‌ای که بیمار را از اجابت مزاج پرهیز می‌کند.
فیستول مقعدی: «تونل‌های» غیرطبیعی کانال مقعد را به اندام‌های اطراف و معمولاً سایر بخش‌های روده پیوند می‌زنند.
تنگی مقعد: به دلیل اسپاسم اسفنکتر مقعد یا انقباض بافت اسکار حاصله، کانال مقعد به طور غیر طبیعی باریک می‌شود.

https://www.betterhealth.vic.gov.au

نحوه معاینه و تشخیص شقاق

توصیه می‌شود در صورت مشاهده زخم و وجود خونریزی بعد از اجابت مزاج، برای معاینه زخم و تشخیص بیماری به پزشک متخصص مراجعه شود. می‌توانید برای تشخیص و درمان فیشر به پزشک جراح عمومی یا متخصص بیماری‌های کلورکتال مراجعه کنید.

پزشک در ابتدا در مورد علائم و شرایطی که اخیرا تجربه کرده‌اید سوالاتی می‌پرسد. همچنین ممکن است اطلاعاتی درمورد عادات اجابت مزاج و حرکات روده‌ای‌تان از شما پرسیده شود. فیشر معمولا با یک معاینه ساده مقعد قابل مشاهده است و نیازی به معاینه داخل مقعد و رکتوم نیست.

البته بعضی از زخم‌ها ممکن است حاکی از بیماری های دیگری چون بیماری‌های التهابی روده، سیفلیس، نقص سیستم ایمنی، سل، ایدز و سرطان مقعد باشد.

در صورتی که دکتر شقاق به این عارضه‌ها مشکوک شود، انجام یکسری از آزمایشات را تجویز می‌کند.

بنابراین بهتر است با بروز زخم و یا حتی خونریزی برای تشخیص به پزشک متخصص مراجعه شود، هرچند در این میان باید خاطر نشان کرد که در صورت بروز احساس درد شدید باید معاینه داخلی را تا کمتر شدن احساس درد به تعویق انداخت. این در حالی است که می‌توان برای رد سایر علل خونریزی مقعدی از آندوسکوپی و یا سیگموییدوسکوپی استفاده کرد.

عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به فیشر مقعد

به طور کلی می‌توان عوامل مختلفی را باعث بروز و یا تشدید بیماری شقاق یا فیشر بر شمرد که در ادامه به شرح آن می پردازیم.

• ابتلا به یبوست و خشکی مقعد
• ابتلا به اسهال
• سابقه بارداری های متعدد
• سرطان خون
• بیماری کرون
• بیماری های نقص ایمنی

بررسی روش های پیشگیری از ابتلا به این عارضه

همان گونه که می دانیم پیشگیری از ابتلا به این بیماری مانند سایر بیماری‌ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، از این رو بسیاری از متخصصان بر این باور هستند که بهترین راه پیشگیری و درمان و خونریزی جلوگیری از بروز یبوست می‌باشد،

بدین معنا که فرد مبتلا باید از رژیم غذایی مناسب پیروی کند تا دچار یبوست نشود، چرا که در صورت بروز یبوست فرد شرایط بدتری را تجربه خواهد کرد.

پیشگیری از فیشر با رژیم غذایی

با رعایت موارد زیر تا حد زیادی می‌توان از بروز این بیماری جلوگیری کرد:

• استفاده از مواد غذایی فیبر دار
• استفاده از سبزیجات
• استفاده از میوه جات
• استفاده کافی از مایعات
• استفاده از نان سبوس دار
• استفاده از روغن زیتون به جای سس در سالاد
• انجام فعالیت های بدنی مناسب
• میل غذا در فضای آرام و به دور از تنش و یا استرس

باید توجه داشته باشید که رژیم غذایی در هر فرد متناسب با شرایط وی توصیه می‌شود. همچنین باید طی هر ماه این رژیم غذایی تغییر یابد.

لازم به ذکر است که برای عدم ابتلا به یبوست در این میان می‌توان به همراه رعایت رژیم غذایی مناسب از ملین‌هایی مانند پودر پسیلیوم، برن و سی لاکس نیز استفاده کرد.

بیماری شقاق در زنان باردار

بیماری شقاق در زنان یکی از عوارض شایع بارداری می‌باشد. چرا که فرد در این دوران به علت استفاده از قرص آهن و مواردی از این دست و یا عدم تحرک لازم، تغییر هورمون‌ها و ایجاد فشار زیاد به ناحیه لگن به یبوست مبتلا می‌شود.

برای درمان شقاق بهتر است زیر نظر متخصص زنان اقدام به مصرف دارو نمایند و همچنین در صورت امکان انجام جراحی را به بعد از زایمان موکول کنند.

چگونه این عارضه را درمان کنیم؟

اگر علائم فیشر بعد از مدتی بهبود پیدا نکرد یا زخم شقاق دائما عود کرد، باید از روش‌های لیزر و جراحی شقاق برای درمان این عارضه کمک بگیرید. روش‌های درمان فیشر که در حال حاضر از آنها استفاده می‌شود شامل موارد زیر است:

• درمان شقاق با لیزر
• عمل اسفنکتروتومی
• فیشرکتومی
• بوتاکس
• فلپ

سوالات متداول درباره بیماری فیشر